leogargouille14 augustus 2007 – 19:07

Toen Celulosa Arauco y Constitución (Celco) aankondigde dichtbij de stad Valdivia in het zuiden van Chili een papierpulpfabriek te bouwen, werd gezegd dat de regio zou heropleven. Een zeebeving in 1960 had een deel van de stad verwoest en de industrie verlamd. Sindsdien haalde Valdivia haar inkomsten bijna uitsluitend uit toerisme. De regio had een financiële injectie nodig en die werd door Celco toegediend.

Celco bouwde een papierfabriek ter waarde van 1,2 miljard dollar met een jaarlijkse capaciteit van 550.000 ton cellulose of papierpulp én de belofte heel wat directe en indirecte jobs te creëren. Maar de euforie was van korte duur. Kort nadat de fabriek in werking was gesteld, op 28 februari 2004, zorgde ze reeds voor overlast. Tot in Valdivia, op 56 kilometer van de fabriek, klaagde men over de ondraaglijke zwavelgeur. Gezondheidscentra noteerden een toename van ademhalingsproblemen, oogirritaties en hoofdpijn. En dat was nog maar het begin.

Zwanentragedie
Dertig kilometer stroomafwaarts van waar de papierfabriek haar afval loost, bevindt zich het waterrijk natuurtoevluchtsoord Carlos Anwandter. Dit beschermd natuurgebied van de Río Cruces was tot voor drie jaar de voornaamste broedplaats van de zwarthalszwaan (cygnus melancoryphus) in Zuid-Amerika. Deze zeldzame zwaan stond symbool voor Valdivia.

Rond april 2004, twee maanden na aanvang van de celluloseproductie, deed zich een ongewoon verschijnsel voor: de zwanen begonnen zomaar uit de lucht te vallen. In volle vlucht kwamen ze neer in de stad of langs de weg. Dierenarts Daniel Boroschek: ‘Mensen kwamen met de zwanen naar mijn praktijk. De vogels waren volledig uitgeput en te zwak om te vliegen. Ik had geen verklaring voor dit verschijnsel. Het verband met de cellulose legde ik veel later pas, toen ik met mijn boot ging varen op de Río Cruces. Daar zag ik de zwanen drijven op de vervuilde rivier. Ze kwamen om van de honger. Ze probeerden te vluchten, maar hun borstspieren waren zodanig verzwakt dat ze niet meer konden vliegen.’

In geen tijd viel de populatie terug van zesduizend naar zestig. ‘We registreerden achthonderd dode zwanen, maar aangezien het gebied slechts voor twintig procent bevaarbaar is, gaan we ervan uit dat er minstens duizend stierven. De andere vijfduizend migreerden,’ zegt Boroschek. ‘Erger dan de dood van de zwanen, is het feit dat de reproductie al die jaren gestopt is. In het broedseizoen van 2004 was er niet één ei. Vroeger brachten vijfhonderd actieve paren jaarlijks 2500 nieuwe zwanen voort.’

Professor Eduardo Jaramillo van de universiteit van Valdivia leidde in opdracht van de nationale milieucommissie (Conama) verschillende onderzoeken naar de oorzaak van de zwanenexodus. ‘We kwamen tot de conclusie dat de voornaamste voedingsbron van de zwarthalszwaan, een waterplant die luchecillo heet, zo goed als volledig verdwenen was uit het natuurgebied.’ Hierdoor trokken de hongerige dieren weg uit hun biotoop. ‘De zwanen die achterbleven, stierven aan hemacromatose, een ziekte die voorkomt wanneer er zich een teveel aan ijzer in de lever opstapelt. Het is de eerste keer dat deze ziekte bij vogels in de vrije natuur is vastgesteld. Er was duidelijk iets gebeurd met de kwaliteit van het water’ Eduardo Jaramillo blijft zeer voorzichtig met zijn uitspraken: ‘Op dit moment kunnen we geen verband leggen met de Celcofabriek. Wat we wel zeker weten is dat dit probleem er vroeger niet was.’ Ook over het feit dat de vervuiling afkomstig is van de Río Cruces – de rivier waar de papierfabriek haar afval loost – laat de professor geen enkele twijfel bestaan.

Celco ontkent in een elektronische reactie alle verantwoordelijkheid voor de natuurramp: ‘Er zijn verschillende hypothesen, maar het is nog steeds niet duidelijk wat de oorzaak is van de verdwijning van de luchecillo, de waterplant waarmee de zwanen zich voeden.’

’Milieuterrorisme’
De zwanentragedie stuitte op veel verontwaardiging in Valdivia. Er worden daar al drie jaar met de regelmaat van de klok manifestaties gehouden en internationale acties gelanceerd. ‘Wij eisen de preventieve sluiting van de fabriek,’ zegt José Arraya van een lokale milieugroepering. ‘De huidige milieuwetgeving van Chili verplicht de overheid maatregelen te treffen wanneer er bewijzen bestaan van vervuiling en de bron ervan. Daarom moet de fabriek stilgelegd worden terwijl verdere studies de ernst van de vervuiling bepalen én de mogelijkheid onderzoeken om verder te gaan op dezelfde locatie.’

Volgens José Arraya maakt Celco zich schuldig aan ‘milieuterrorisme’. ‘De fabriek was voorzien van een illegale pijpleiding om industrieel afval in de rivier te lozen.’ Deze pijpleiding staat niet beschreven in het milieueffectenrapport, werd dus ook niet goedgekeurd door de milieucommissie en is bijgevolg onwettig. ‘Dit milieumisdrijf kwam tijdens een overheidscontrole aan het licht, maar de informatie werd meteen in de doofpot gestopt. Het is pas veel later uitgelekt,’ legt José Arraya uit. Ook die beschuldiging weerlegt Celco in de e-mail: ‘De fabriek heeft nooit een clandestiene afvoerbuis gebruikt.’ Volgens de papierconcern gaat het om ‘een afvoerbuis voor noodgevallen indien het waterniveau van de rivier te hoog is om de hoofdafvoerbuis te gebruiken.’

‘We hebben te maken met een ongeloofwaardig bedrijf dat systematisch liegt, informatie achterhoudt en de wetten niet respecteert,’ zegt José Arraya. ‘Het bedrijf blijft publiek beweren niet verantwoordelijk te zijn voor de vervuiling van de rivier. Daarvoor zetten ze grootscheepse mediacampagnes op. Maar de mensen zijn niet dom, ze beseffen maar al te goed dat het om publiciteitsstunts gaat.’