Marc-Antoon06 juli 2007 – 21:18

Achter die uitspraak gaat een eigenzinnig wereldbeeld schuil. Respire is één van de weinige Belgische stemmen van wat in Frankrijk bekend staat als de beweging voor de 'décroissance'. We vroegen aan Jean Baptiste wat toelichting bij dat ideeëngoed.

Je noemt 'reclame een symbool en vector van de economie van de overconsuptie' – leg dat eens uit?

“Een symbool omdat reclame aan de economie van de overconsumptie een gezicht geeft. Een vector omdat reclame, door ons op een efficiënte manier tot overconsumptie aan te zetten, de overconsumptie versterkt. Neem nu reclame voor auto's. Alle studies geven aan dat, ook al hebben mensen niet de indruk dat ze door de reclame overtuigd worden, er wel degelijk meer auto's verkocht worden.”

“Maar ons systeem van overconsumptie en eindeloze groei zit in een impasse. Als iedereen leefde zoals wij in België vandaag, dan hebben we drie planeten nodig. Het model zit dus met een ernsitig probleem. We moeten op zoek naar een alternatief.”

Overconsumptie, wat betekent dat eigenlijk?

"Georgescu-Roegen, één van de grondleggers van de bio-economie, benadrukt dat alle producten en diensten die je op de markt brengt natuurlijke grondstoffen vereisen. Als je die natuurlijke grondstoffen transformeert om er goederen mee te maken, dan verbruik je energie en op termijn produceer je afval – zeker als het om niet-hernieuwbare grondstoffen gaat zoals olie of metalen. De cyclus van de productie van goederen en diensten bevat een cyclus van transformatie van de materie die de natuurlijke rijkdommen uitput en vervuiling creëert. Een economie die gericht is op een onbegrensde groei van het bruto binnenlands product, creeërt schaartse aan de start – we zien het vandaag met de prijs van een vat olie: 73 dollar, er is niet meer genoeg om te voldoen aan de mondiale vraag - en een oververzadiging aan de uitgang: een over-vervuiling dus, zoals we zien met de opwarming van de aarde. Wat potentiëel desastreuze economische en menselijke gevolgen heeft."

“Daarom interesseren we ons in commerciële publiciteit. We zeggen dat we minder reclame nodig hebben, omdat er tegelijk minder consumptie moet zijn. Dit systeem van overconsumptie heeft totaal geen toekomst en brengt de samenleving en de hele mensheid in gevaar, zoals ook Al Gore benadrukt in An Inconvenient Truth.”

Er is tegenwoordig veel sprake van 'duurzame groei'. Is dat het alternatief?

“Overal hoor je dat groei goed is voor de werkgelegenheid, dat groei nodig is om tegen de ongelijkheid en zelfs om tegen het broeikaseffect te vechten... De vraag die wij ons stellen is: groei waarvan? De groei waarover de economen het hebben is economische groei, dwz. groei van het BBP. Maar zoals Georgescu stelt: die groei van het BBP gebeurt op basis van de transformatie van natuurlijke rijkdommen in koopwaar en genereert een belangrijke vervuiling. Dus, als men over duurzame BBP-groei spreekt – en in de logica van het productivistische kapitalisme wil dat zeggen onbegrensde BBP-groei – dan bots je op een contracdictie, want de aarde is eindig. Je kan geen onbegrensde groei hebben op een planeet met begrensde grondstoffen.”

“Wat wij daarom voorstellen is een inkrimping ('décroissance') van de consumptie – in feite een inkrimping van de consumptie van niet-hernieuwbare grondstoffen – van de rijke landen, dwz. de landen die een onhoudbare ecologische voetafruk hebben, die meer verbruiken dan hun grondstoffen hen toelaten. Dit als eerste stap in de overgang naar een economische orde die echt duurzaam zou zijn: een tijdperk van economische redelijkheid waarbij de mens centraal staat en men niet probeert om eindeloos rijkdom en koopwaren te accumuleren. Die stillen toch alleen maar de honger van een heel klein deel van de bevolking, want 20% van de wereldbevolking heeft vandaag 80% van de rijkdommen in handen. De ongelijkheid is dus hemeltergend. Bovendien probeert men de rest van de wereld nu te betrekken in een soort infernale koers, bijvoorbeeld met de toetreding van India, China en Brazilië tot de Wereldhandelsorganisatie (WHO). Net nu we op een brutale manier geconfronteerd worden met het probleem van de overconsumptie: de prijs van een vat olie staat op 73 dollar, en de laatste scenario's met betrekking tot de opwarming van de aarde geven aan dat we nog verder staan dan de ergste voorspellingen al deden vermoeden."

Maar als je China, India of Brazilië bent, hoe moet je dan tegen die ongelijkheid op wereldniveau strijden tenzij door mee te doen in dat spel? Wat is vanuit hun standpunt gezien het alternatief?

“Dat is een moeilijk kwestie. Europa heeft hen in elk geval geen lessen te geven. Wij hebben jarenlang van de natuurlijke rijkdommen geprofiteerd, inclusief van hún natuurlijke rijkdommen, door ze te koloniseren of door handelssystemen op te zetten die totaal ongelijk waren. Wij kunnen dus niet zeggen: stoppen jullie met consumeren en laat ons gewoon doen. Het eerste dat moet gebeuren is dat de rijke landen het voorbeeld geven: beginnen met de eigen ecologische voetafdruk te verkleinen, met minder natuurlijke rijkdommen te consumeren, zodat er meer over zijn voor de anderen en voor de toekomstige generaties.”

“Maar toch: als India, Brazilië en China meestappen in het huidige spel, en de regels van dat spel aanvaarden, is er geen oplossing. Noch voor ons, noch voor hen. Het is gewoon niet mogelijk om verder te doen op deze manier, want de grondstoffen zijn eindig. China heeft bijvoorbeeld een vraag naar olie die elk jaar met 30% stijgt. Dat is voor hen gewoon niet houdbaar. We weten dat ze zodanig snel hun milieu aan het verwoesten zijn dat er momenteel in China miljoenen interne milieuvluchtelingen zijn, dat er bevoorradingsproblemen zijn, vergiftiging,... Dat is geen oplossing.”

“We moeten dus op zoek naar een andere manier van functioneren, al is dat natuurlijk extreem moeilijk, zeker voor landen die niet hetzelfde ontwikkelingsmodel hebben kunnen volgen als wij. Wat wij zeggen is dat het begint met een inkrimping van de consumptie in de rijke landen, en dat vervolgens wellicht een hele reeks min of meer comlexe maatregelen moeten genomen worden ter bevordering van de her-lokalisering van de economie. Een van de grote problemen en oorzaken van de vervuiling en de opwarming van de aarde is het transport van goederen. Alles wordt constant getransporteerd, extreem snel, overal naaroe, de wereld rond. Dat is niet houdbaar, want ten eerste zal er weldra niet genoeg olie meer zijn - 98% van het wereldtransport is afhankelijk van olie – en ten tweede is er het broeikaseffect. Het zal dus binnenkort sowieso niet langer kunnen, dus je kan maar beter de dingen proberen voorkomen dan ze achteraf te moeten ondergaan.”

“De economie herlocaliseren betekent de voorkeur geven aan korte ketens en de lokale grondstoffen heropwaarderen. Maar dan moeten we uit het suicidale spel van wereldwijde concurrentie treden. Dat is buitengewoon moeilijk. We zullen in de richting moeten gaan van het installeren van vormen van bescherming, van samenwerkingsgericht protectionisme. Dat wil dus niet zeggen dat we de grenzen sluiten en dat iedereen zich terugplooit op zichzelf, maar wel dat er gestopt wordt met het grenzeloos importeren en exporteren van allerlei koopwaren. Dat kan gebeuren door taxen te heffen en quota's in te voeren, wat niet belet om wel het vrije verkeer van alle mensen van de wereld toe te laten. Dit alles om de hoeveelheid transport in te perken en het ontstaan te stimuleren van een locale economie, die eventueel ook zal toelaten sterkere vormen van solidariteit te ontwikkelen."

Hoe reageer je op de ongetwijfeld talrijke mensen die jullie 'onredelijk' vinden en dit project 'utopisch' noemen?

“Wat stellen ze zelf voor? Er is een scenario van het Engelse agentschap Standard and Poor's dat stelt dat zonder snelle en diepgaande ingrepen we binnen enkele jaren per vat ruwe olie 100 tot misschien zelfs 250 dollar zullen betalen – de zogenaamde oliepiek. Zij die ons utopisten noemen, wat stellen ze voor om onze economie in die omstandigheden te laten functioneren? We weten dat dat niet kan werken. We hebben het voorbeeld van de beurscrasch en de recessie van 1929, de oliecrisis van 1973,... We kunnen een economie die afhankelijk is van olie niet laten draaien met een prijs van 200 dollar per vat.”

“Tweede vraag: welk antwoord hebben ze op de opwarming van de aarde? We weten dat als we niet snel met een oplossing komen, de gevolgen eenvoudigweg desastreus zullen zijn. Twee onderzoekers hebben de gevolgen van een niet-gecontroleerde klimaatswijziging onlangs omschreven als gelijkaardig aan die van een globale nucleaire oorlog. Straffe taal, maar de realiteit is nu éénmaal dat we bezig zijn de planeet te vernietigen waar we allemaal afhankelijk van zijn. De vraag is dus ook hier: wat stellen zíj voor? Duurzame groei? Duurzame onwikkeling? Dat horen we al 30 jaar, en we zien vandaag de resultaten: de catastrofe wordt steeds groter.”

“Wij vinden dus niet dat we utopistisch zijn. We proberen de dingen net te zien zoals ze zijn. We weten dat we maar één planeet hebben, dat die eindig is, en dat we er allemaal samen op moeten leven. We zullen binnenkort met negen miljard mensen zijn. Het is absoluut ondenkbaar dat we kunnen blijven consumeren zoals we nu bezig zijn, dat is gewoon fysiek onmogelijk. We moeten de zaak dus omkeren: het is totaal utopisch om te hopen dat we op deze manier nog lang kunnen bezig blijven...”

www.respire-asbl.be