Harko02 november 2009 – 15:15

Voor Kif kif grasduint Ico Maly al jaren in kranten, tijdschriften en boeken om de beeldvorming over de islam en over allochtonen te analyseren. Volgens Maly is de lawine aan berichten over de islam onderdeel van een grote 'beschavingsmachine'. “Het discours over de islam als een monolithisch blok dat onze cultuur zou bedreigen heeft als doel bij de bevolking een draagvlak op te bouwen om een nieuwe beschavingsmachine op te zetten, zoals in het koloniale tijdperk”, schrijft hij.

De inkt was nog niet goed droog of Lucas Vander Taelen, parlementslid voor Groen! kwam de linkerflank versterken van wat u de beschavingsmachine noemt. Hij deed zijn beklag over zijn buurtbewoners en hun 'andere waarden en normen'.

“Dat er problemen zijn, dat ontkent niemand. Maar om deze toe te wijzen aan hun botsende waarden en normen is problematisch. In mijn boek beschrijf ik hoe heel uiteenlopende fenomenen alleen nog maar verklaard worden vanuit ‘cultuur’ of vanuit ‘waarden en normen’. Volgens Vander Taelen is de sociaaleconomische realiteit van die wijk nauwelijks relevant om te begrijpen wat er gebeurt. Het zou alleen een probleem van waarden zijn. Hun waarden botsen met de onze. Ik koester sowieso een gezond wantrouwen tegen politici die beweren te zeggen wat iedereen denkt. ”

Volgens Knack-columnist Benno Barnard is er meer aan de hand. Er is een fundamenteel probleem met de normen en waarden van die islamitische buurtbewoners. Een fluim in het gezicht van een Belg die een opmerking durft te maken, kan niet goedgepraat worden met een verhaal over sociaal-economische achterstelling, die fluim is islamitisch.

“Zijn fluimen nu ook al islamitisch? Dat is nieuw. Wees maar gerust dat er in Marokko of Turkije niet in het gezicht wordt gespuugd. ‘Dat zit niet in die cultuur’ en staat ook niet in de koran. Cultuur is bovendien geen onveranderlijk gegeven, maar wordt dag in dag uit gemaakt in welbepaalde sociaalculturele en economische contexten en machtsverhoudingen. Alles uit een statische cultuur verklaren is gewoon een heel slechte manier om de samenleving te analyseren en het is spijtig dat die analyse nu ook ter linkerzijde populair wordt. Je zou toch verwachten dat links wel nog rekening houdt met macht of met de sociaaleconomische positie van mensen. Als er al een cultureel probleem is dan is het de cultuur van uitzichtloosheid, de cultuur van een klasse zonder toekomstperspectieven. Men zegt dan dat er al zolang inspanningen gedaan worden rond de sociaal-economische problemen. Ookal ga je mee in die redenering, dan kan je er toch niet langskijken dat er toch heel weinig resultaten geboekt zijn, want de werkloosheidscijfers blijven torenhoog voor allochtone jongeren in Brussel. Dat is een van de belangrijke oorzaken van de problemen die beschreven worden door de heer Vander Taelen, maar dat mag blijkbaar niet meer gezegd worden.”

In uw boek onderzoekt u wanneer die beschavingsmachine is ontstaan. 1989 is daarin volgens u een breuklijn.

“1989 is inderdaad een kanteljaar. De Berlijnse Muur valt en een paar jaar later verdwijnt ook de Sovjet-Unie. De heersende politieke en sociaal-wetenschappelijke verhalen, die gebaseerd waren op de opdeling van de wereld in twee grote machtsblokken, gaan plots niet meer op. Maar in 1989 gebeurt nog veel meer. Het is een periode van de technologische revolutie. In Vlaanderen maken we kennis met VTM. De commercialisering van de media is een feit. Het Vlaams Blok begint aan zijn opmars.”

“De wereld heeft op zo’n moment nood aan nieuwe denkkaders. De eerste die in het gat springt is Fukuyama met zijn artikel en later het boek 'Het Einde van de Geschiedenis'. Al heel snel volgen er anderen als Samuel Huntington met zijn 'Botsende Beschavingen' en dichter bij ons Guy Verhofstadt met zijn burgermanifesten.”

“Het sociaal-economische wordt veel minder belangrijk, men gaat focussen op cultuur om dingen te verklaren. Daarbij wordt een zeer statisch begrip van cultuur gebruikt. Daaraan wordt een bijna koloniale visie gekoppeld, namelijk de idee dat we met zijn allen evolueren naar hetzelfde punt in de geschiedenis. Wat impliceert dat wij onszelf zien als het summum van de ontwikkeling en dat ‘de Ander’ een soort anachronisme is.”

“Het Vlaams Blok speelt in die jaren een steeds belangrijkere rol. Haar ideeën beginnen erna ook te circuleren binnen de Vlaamse democratische partijen. Een duidelijk voorbeeld hiervan is het integratiedebat, waarbij normen en waarden gaan domineren, met een duidelijke koppeling aan veiligheid. Het is met andere woorden ‘de cultuur van de Ander’ die zou leiden tot criminaliteit, het onveiligheidsgevoel en allerhande andere problemen.”

“Na 11 september wordt het echt bon ton om de vreemdeling van alles en nog wat te verwijten. Het gaat zo ver dat je vandaag de dag allerlei linkse intellectuelen ziet opstaan die ook een pleidooi houden om onze waarden te beschermen en op te dringen – wat die ook mogen zijn. Als we hen maar waarden en normen aanleren en Nederlands leren spreken, komt alles in orde.”

“Ik durf te stellen dat dit absoluut niet realistisch is. Dat het misschien zelfs contraproductief is. Het woord inburgering zegt het eigenlijk al. We beschouwen de andere niet als volwaardige burger. Zolang wij oordelen dat hij die waarden en normen niet aanhangt, ontzeggen we hem allerlei rechten. En we stellen vooral onszelf niet meer in vraag. Als het beleid gebaseerd wordt op een slechte analyse, krijg je slecht beleid. Als racisme niet voorkomt in de analyse, dan zal er ook geen structureel beleid uitgewerkt en versterkt worden om dat racisme aan te pakken.”

In Vlaanderen was 'De Weg naar Mekka' een mijlpaal, schrijft u. Het programma zorgde voor een kentering in progressieve middens. Waarom kon Jan Leyers wel wat anderen niet konden?

“Het is een combinatie van factoren. Jan Leyers maakte gebruik van een ongelofelijke marketingmachine. Nog voor de serie uitgezonden werd, waren er al reclamespots die inspeelden op de controverse. Onderschat ook niet het imago van Jan Leyers: een popster, intellectueel en een sekssymbool in Vlaanderen. Maar bovenal iemand die onbevooroordeeld de waarheid zal brengen. Het was, daar moeten we eerlijk in zijn, een zeer mooie reeks met mooie beelden. En het werd uitgezonden op Canvas, de zender voor de meerwaardezoeker. Veel mensen keken er naar uit. Maar het begon mis te lopen bij de eerste interviews die hij gaf. Daar maakte hij al gewag van een cultureel gen dat iedereen zou hebben, dat alle gedrag verklaard. De hele serie lang passeren alle clichés over de islam zoals die voorgesteld worden in het discours over de botsende beschavingen de revue. Dit alles zorgt ervoor dat de reeks een gigantisch succes werd. Voor veel linkse mensen het signaal om de oorzaak van de meest uiteenlopende problemen ook te gaan zoeken in ‘cultuur’.”

In uw boek noemt u de islam een bestseller. Er is een markt voor boeken en bijlagen over de islam. Dat is toch een positieve ontwikkeling?

“Dat is waar, maar uiteenzettingen over de vijf peilers van de islam en over het leven van Mohammed zijn niet zo relevant om de jongeren of de ouderen van allochtone origine in onze straat te leren kennen. Je gaat er dan vanuit dat al die mensen gelovig zijn, wat ik sterk durf te betwijfelen. En je gaat er ook vanuit dat dat geloof het enige aspect van hun identiteit is.”

“Dan heb ik het nog niet over de kwaliteit van al die bijlagen. De meeste van die dingen worden geschreven door blanke journalisten. Terwijl er hier een schat aan allochtone intellectuelen - moslims, niet-moslims, ex-moslims of culturele moslims - die een zeer gedegen kennis hebben, maar die eigenlijk niet aan de bak komen.”

Heel wat politici trekken 'de islam-kaart', schrijf je. Dat is toch een teken dat het leeft bij hun kiezers, dat de problemen die ze aankaarten reëel zijn.

“We moeten daar eerlijk in zijn. Het Vlaams Belang heeft het volk leren praten. Zelfs wie nog nooit een moslim van dichtbij heeft gezien, heeft er een mening over. Het is die islam, zoals onder het Vlaams Belang die percipieert, die goed verkoopt. In dat soort gesprekken duiken altijd dezelfde zaken op: over de onderdrukking van de vrouw bijvoorbeeld. Meestal zijn het dan mannen die zelf niet uitblinken op het vlak van emancipatie die daarover beginnen.”

“Nog zo'n klassieker is de 'scheiding tussen kerk en staat', maar op basis van het gebruik van dit argument in het dominante discours kan je maar een conclusie trekken: niemand weet wat dat betekent. Dat betekent dat de staat niets te zeggen heeft over religie en omgekeerd, niet meer en niet minder. Als je die cafépraat aanhoort, kun je maar tot één conclusie komen: het is aangeleerd. Als je het maar genoeg herhaalt, geraakt iedereen overtuigd van dat discours.”

“De media spelen ook een belangrijke rol. Dit najaar zijn er heel wat kwaliteitsvolle boeken over dit onderwerp verschenen. Ik denk dan aan het werk van Zemni, Het Islamdebat en de bundel “Een Leeuw in een kooi” onder de redactie van een interculturele groep jonge intellectuelen. Hoeveel aandacht hebben die boeken gekregen? Hoeveel daarvan hebben het journaal gehaald? Een judocoach daarentegen komt de dag zelf dat zijn boekje verschijnt in alle journaals, op Terzake en in Phara. Alle respect voor die man, maar het is een judocoach, die wat columns verzameld heeft, van hemzelf en van anderen. Zijn bibliografie bestaat hoofdzakelijk uit krantenartikels en dubieuze bronnen als Oriano Fallaci.”

Een hoofdstuk in je boek is gewijd aan het beleid van voormalig minister voor inburgering Marino Keulen. Moeten allochtonen dan geen inspanningen doen?

“Kijk, niemand ontkent dat Nederlands belangrijk is in onze samenleving. Het probleem is dat Marino Keulen veronderstelt dat allochtonen geen Nederlands willen leren. En wie geen Nederlands wil leren, kan niet rekenen op een gelijke behandeling.”

“Keulen deed zo goed als niets om de discriminatie aan te pakken. De minister gaat er vanuit dat de discriminatie zal verdwijnen als allochtonen Nederlands leren. Maar door zijn beleid vergroot hij juist de uitsluiting. Hij koppelt sociale grondrechten aan de wil tot het leren van de Nederlandse taal. In navolging daarvan beginnen gemeenten huisvesting en zelfs het leefloon te koppelen aan taal. Het meest absurde was een maatregel in Liedekerke, waar opeens alle kinderen Nederlands moesten spreken voor ze op het speelplein mochten.”

Paul Goossens schreef in De Standaard over een U-turn. “De sociale en economische breuklijnen zijn er tot minder dan een voetnoot gedegradeerd.” Hoe kunnen we die U-turn omkeren?

“De analyse van Goossens lijkt pessimistisch, maar is helaas wel realistisch. We kampen met een probleem in de mainstreammedia. Een links discours is per definitie een vrij complex discours. Maar in de media moet het allemaal zeer snel gaan, liefst met veel oneliners en wat sensatie. Ik denk dat we terug moeten grijpen naar de traditionele instrumenten om mensen op te leiden, om andere praktijken op te bouwen en die te laten circuleren in de samenleving.”

“Ik denk aan boeken, artikels op Kif kif, Indymedia en Uitpers. Aan debatten, vormingen en lezingen. Politieke partijen hebben hun wijkwerkingen en volkshuizen opgegeven. Maar de mensen moeten terug gepolitiseerd worden, dat is een basisvoorwaarde voor een gezonde democratie.”

“Op dat vlak kunnen we wat leren van het Vlaams Belang. Zij geven ideologische training aan hun leden en aan de bevolking. Ik krijg het hele jaar door blaadjes van het Vlaams Belang in mijn brievenbus. Van de andere partijen hoor ik enkel iets als er verkiezingen zijn.”

Heb je niet de indruk dat er momenteel een taboe heerst op wat je allemaal zegt. Voel je je soms geen eenzame roeper in de woestijn?

“Eigenlijk is dit een ideologische strijd. Het hoofddoekendebat is een oorlog geworden waarin iedereen een kamp moet kiezen. Iemand als de publicist Wim van Rooy bijvoorbeeld dist het begrip Taqiyya op. Dat is een oud begrip uit de Sjiitische traditie. En betekende het volgende: zolang ze maar in hun hart sjiiet bleven, mochten sjiieten liegen dat ze soennieten waren als ze gemarteld werden. Ongeveer niemand van onze Vlaamse moslims kent dit begrip, laat staat dat ze het toepassen, maar volgens Van Rooy is het een kernbegrip. ”

“Volgens Van Rooy lijkt elke gematigde moslim zich schuldig te maken aan Taqiyya. Elke gematigde moslim liegt over zijn ware geloof. Dat is natuurlijk hallucinant want zo maken we van elke moslim een fundamentalist.”

“Een ander voorbeeld is Etienne Vermeersch, die tegen een dame met een hoofddoek zegt, ‘Als u de hoofddoek aanvaard, dan moet u ook homofoob zijn wat dat staat ook in de koran’. Wat die vrouw ten stelligste ontkent, waarop Vermeersch haar antwoord ‘Maar dan bent u geen goeie moslim’. Dat is toch absurd? Men zou bijna denken dat ze dat monster van het fundamentalisme willen creëren.”

“Ik pretendeer dus niet dat het gemakkelijk zal zijn om terug te vechten tegen het dominante discours. Er zijn heel wat mensen heel actief bezig, maar ze worden gemarginaliseerd. Als je geluk hebt, word je een ‘cultuurrelativist’ genoemd. Maar er wordt ook gegoocheld met termen als ‘linkse lemmingen’, ‘islamo-socialisten’, ‘islamo-communisten’ tot en met salafist. Dat mag allemaal, dat hoort tot het maatschappelijk debat, de vrije meningsuiting. Maar o wee als je racisme benoemt. Je kan niet om de conclusie heen: rechts heeft de hegemonie.”

“Aan de andere kant is er wel een groot en actief middenveld en dat is hoopgevend. Er zijn tal van actiegroepen, groeperingen en bewegingen die zeer goed samenwerken en die zeer intercultureel zijn. Ik ben er van overtuigd, de toekomst is aan ons, niet aan de rechterflank.”

Maly, Ico, De Beschavingsmachine. Wij en de Islam, EPO, 2009, 168p.