Tom29 mei 2009 – 12:46

De speerpunten van het partijprogramma zijn concrete eisen waar je moeilijk tegen kan zijn: het kiwimodel voor geneesmiddelen, de superwinsten van kerncentrales gebruiken voor een verlaagde BTW op energie, een overheidsbank zoals wijlen de ASLK.

Er is duidelijk veel veranderd bij de PVDA. Of moet ik zeggen PVDA+?

“Voor de verkiezingen is het PVDA+ omwille van de onafhankelijke kandidaten die onze lijsten versterken. De partij is inderdaad veranderd. Niet alleen van gedaante, ook aan de inhoud werd gesleuteld. We hebben gekozen voor een beginselvaste maar tegelijk flexibele, soepele partij. Het ledencongres speelt daarbij een hoofdrol.”

“Studie en bevraging zijn cruciale pijlers. We hebben een enquête uitgevoerd bij meer dan 22000 mensen – een relevant onderzoek, dus een stevige basis om van te vertrekken. Daaruit bleek dat de belangrijkste prioriteiten van de mensen zijn: koopkracht en werk.”

“Een bijkomend voordeel van zo'n bevraging is dat je er ook aantal discussies mee kan beslechten. Let wel: het is niet omdat we mensen bevragen, dat we ze ook naar de mond praten. Aan simplistische antwoorden op problemen met migranten, bijvoorbeeld, laten wij ons niet vangen.”

Het deed me veel plezier het begrip volksverheffing te vinden in uw boek. Het woord mag dan oubollig klinken, verheffing lijkt tegenwoordig wel uit den boze.

“Volksverheffing betekent voor mij ook het klasse-gevoel, het samen-gevoel. Daar willen we werk van maken. In taalcursussen voor migranten, Geneeskunde voor het volk en vele andere initiatieven dragen talloze mensen vrijwillig hun steentje bij. De sp.a heeft die werking grotendeels laten vallen, meer dan de katholieken.”

“Een aantal begrippen moeten we terugclaimen. Vrijheid bijvoorbeeld, is op dit ogenblik ingepalmd door de liberalen. Of Vooruitgang, nog zoiets. De vrijheid die we van de liberalen krijgen, noem ik de vrijheid van een kip: je kan kiezen tussen energieleveranciers, pensioenfondsen... maar je wordt uiteindelijk toch gepluimd. Dat is niet de echte betekenis van vrijheid. Vrijheid betekent een goed en zeker pensioen, betaalbare energie... zodat je vrij bent van onzekerheid en je je met de belangrijke dingen in je leven kan bezighouden.”

Uw biografie vermeldt dat u na de universitaire studies ging... poetsen?

“Zelfs in de arbeidssociologie krijg je op de unief geen werkvloer te zien, hoe vreemd dat ook klinkt. Dat interimwerk was een hele ervaring. Niet alleen het werk zelf, maar ook het sociale leven dat daar aan vasthangt. Het was nog voor de tijd van de GSM, je moest dus zoveel mogelijk thuis blijven om bereikbaar te zijn in het geval er ergens een interimjob vrij kwam.”

“Ik wilde ook wel eens de handen uit de mouwen steken. Mijn ouders zijn tot 14 en 16 jaar naar school geweest. Ik heb kunnen verder studeren. Er is een grote kloof tussen tussen beide werelden, en die is sindsdien nog groter geworden. Vandaag is het interimwerk een echte buffer in de tewerkstelling, je kan elk moment opgeroepen worden om te gaan werken. De elastiek wordt altijd maar verder uitgerokken, en dat heeft zijn gevolgen voor het dagelijkse leven.”

“De politieker die 5000 euro en meer verdient, heeft daar geen contact meer mee. Die voelt het niet dat zijn energierekening 100 euro stijgt. Vandaag is 1 op 4 arbeiders in de Belgische industrie technisch werkloos. En de vrees bestaat dat het zal uitdraaien op échte werkloosheid. Dáár gaat het vandaag over bij de arbeiders. De politieke klasse staat daar vandaag ver vandaan. Voor veel mensen gaapt er een diepe kloof tussen hun dagelijkse leven en de wereld waar de politiekers van spreken. De politieke klasse is wereldvreemd. Het is dus begrijpelijk dat het vertrouwen in de politiek gedaald is tot 9 procent.”

Ik ben geschrokken van het programma van Jean-Marie Dedecker. Hij speelt in op reële ongenoegens. Hij schopt tegen de schenen hij kan het goed uitleggen, en dat vinden de mensen sympathiek. Maar de remedies die hij voorstelt, zijn net de remedies die mee aan de basis liggen van de crisis. Ik denk dat maar weinigen dat programma goed kennen. De armoedegrens als wettelijk pensioen, 250 euro per maand voor private gezondheidspolissen, het brugpensioen volledig afschaffen, de werkloosheidsuitkeringen – in volle crisistijd – beperken tot drie jaar, de wachtvergoedingen voor jonge schoolverlaters afschaffen... (p. 9)

Bij uw aantreden wou u het ledenaantal tegen dit jaar optrekken van drieduizend tot dat van Groen!, namelijk vijfduizend.

“Het ledenaantal vordert, maar schommelt. Het hernieuwen van het lidmaatschap blijkt een heikel punt. We starten ook niet blindelings nieuwe afdelingen: we willen zeker zijn dat we met geschikte mensen een afdeling oprichten. En we zijn uiteindelijk nog altijd een grootstedelijke partij.”

In uw boek krijgt de sp.a er flink van langs en u wijdt zelfs een afzonderlijk hoofdstuk aan het programma van Lijst De Dedecker. Maar er staat bijna geen woord over Groen!, terwijl de groenen toch niet zo veraf staan van de PVDA?

“De groenen spreken toch een ander publiek aan. Rijker, hoger opgeleid... met een wat elitaire logica. Straftaksen bijvoorbeeld, belastingen om het gebruik van producten te ontmoedigen, werken elitair. Wie elke maand moet uitkijken om rond te komen, bespaart vanzelf wel op energie; soms zelfs teveel. Ik wil ook wel dubbel glas in mijn huis, maar met een nettoloon van 1.400 euro is dat voor mij gewoon te duur. De ethische punten van de groenen zijn een luxe waar je niet aan toekomt als je basisbehoeften niet vervuld zijn. Daarom werken wij radicaal aan die basisbehoeften.”

“Radicaal, maar ik zeg wel: niet extremistisch. Onze voorstellen zijn niet uit de lucht gegrepen, ze zijn economisch realistisch. Het kiwimodel bestaat in Nieuw-Zeeland. Het voorbeeld van de staatsbank en de spoorwegen die opnieuw genationaliseerd werden, komt ook uit dat land. Onder andere Luxemburg kent een vermogensbelasting...”

“Dat wil zeker niet zeggen dat wij niet met de groenen zouden kunnen samenwerken. Ik ken heel wat mensen bij Groen! waarmee ik het goed kan vinden, ook inhoudelijk. Er zijn natuurlijk veel raakpunten met ons eigen programma.”

Is er binnen klein-links wel de ambitie aanwezig om politiek gewicht te verwerven? Begin februari vroeg u sp.a rood om in een kartel naar de verkiezingen te gaan. Het heeft niet mogen zijn. LSP en CAP gaan solo. Op 1 mei hield de PVDA geen eigen evenement, naar ik vernam, om de leden de vakbondsmanifestaties te laten bijwonen. Daar adviseert het ABVV dan om voor de sp.a te stemmen...

“De vraag is wie dat advies zal volgen. De sp.a zat jarenlang in de regering, het resultaat is bekend. Sp.a rood zal op termijn wellicht niet anders kunnen dan losscheuren van de sp.a. Wanneer ze dat doen, komt het er natuurlijk op aan voldoende gewicht te hebben als groep. We hebben dan weer wel het stemadvies van de KP. Hebben die nog gewicht? Hetzelfde kan je je afvragen over CAP.”

Op de lijst staan relatief veel onafhankelijke kandidaten, of anders gezegd: niet alle kandidaten zijn leden.

“De onafhankelijken die je op onze lijst vindt, staan wel volmondig achter ons programma. Een Dirk Tuypens en Tine Van Rompuy (de zus van de premier, red.) bijvoorbeeld. Bij ons geen Ulla Werbrouck of andere BV-om-de-BV.”

“Het grootste deel van de kandidaten zijn eigen leden. Mensen die er niet vies van zijn de handen uit de mouwen te steken. Kris Merckx, Dirk Van Duppen, al heel lang actief bij Geneeskunde voor het volk, om bekenden te noemen. Maar niet iedereen is daarom ook bekend. Nicole Naert, tweede op de Europese lijst, werkt bij de top van de overheidsdienst Financiën. Zij kent haar zaak door en door. Maar wie kent er Nicole?”

In het straatbeeld zijn nog weinig affiches te zien van de PVDA.

“De affiches zijn er, maar als we die nu al op straat hangen blijft er begin juni niet zoveel van over. Daarom oefenen de afdelingen best nog wat geduld. Ons budget voor deze campagne is 100 000 euro. Voor het hele land. Vergelijk dat met Jean-Jacques (zoon van, red.) De Gucht, van wie we net leerden dat hij drie dagen gewerkt heeft voor hij senator werd: hij spendeert 55 000 euro, alleen al aan zijn persoonlijke campagne. Bovendien willen wij 100.000 euro ook binnen krijgen. Dat ligt bij de gevestigde partijen wel helemaal anders. Eigenlijk zijn zíj de 'staatspartijen', nog meer dan wij...”

In welke mate neemt PVDA deel aan een sociale, coöperatieve of duurzame economie? Waar is de PVDA (geen) klant voor haar bankzaken, verzekeringen, voeding, software...?

“Ons secretariaat draait Openoffice.org en we surfen met Firefox. Wij hebben niet het budget om veel keuzes te maken. In de regel gaan we dus voor het goedkoopste. Bij een actie ligt dat een beetje anders. Als we mensen van de petroleumsector uit de Antwerpse haven samenbrengen, kunnen we wel eens koffie van de wereldwinkel serveren. Daarbij gaat het vooral om de symboliek daarvan. Maar mijn koffie komt wel gewoon uit de Aldi.”

Op p. 217 schrijf je over vrije software: Linux, Openoffice.org, Firefox... Maar vijf bladzijden verder prijkt Microsoft op het lijstje van bedrijven die jouw computer hebben samengesteld. Mag ik je uitnodigen voor een Ubuntu installparty bij Indymedia.be?

“Na de verkiezingen, graag. Tot 7 juni ben ik welgeteld nog drie avonden thuis. ...en nu zou ik onze zoon van de voetbal moeten halen.”

De 271 pagina's zijn zeer leesbaar en kernachtig en pluizen dus niet elke mogelijke tegenwerping uit. Op de koffie bij de PVDA-voorzitter krijg ik ruim de tijd hem te bevragen. Het wordt al snel duidelijk dat het programma vele malen geraffineerder in elkaar zit dan de eenvoud van op mensenmaat zou doen vermoeden. Peter Mertens is socioloog en dat vindt zijn weerklank in zijn verhalen. Toch bevat zijn boek slechts één grafiek! Eenvoud siert.

“Wij hebben de voorbije maanden – voor en achter de schermen – hard gewerkt om een draagvlak te creëren voor een staatshervorming. We hebben alle Vlaamse werkgeversorganisaties, Unizo, VKW op één lijn gekregen. Deze frontvorming ondersteunt ongetwijfeld de positie van de Vlaamse federale onderhandelaars”, zegt voorzitter Urbain Vandeurzen op het VOKA-congres in november 2007. Een half jaar na de verkiezingen is er nog altijd geen regering gevormd maar voor de Vlaamse werkgevers is dat geen probleem. “Zonder een staatshervorming mag er geen nieuwe regering gevormd worden”, zeggen ze letterlijk. “Het gaat over de concurrentiekracht van onze ondernemingen, over de financierbaarheid van pensioenen en uitkeringen”, zo luidt het op dat congres.
Als de vos over de 'financierbaarheid' spreekt, een woord dat niet in de van Dale staat, boer pas op uw ganzen. Want dan wordt snel het snoeimes bovengehaald. Vlaanderen moet zelfstandig een hard antisociaal beleid kunnen voeren, met uitkeringen die lager zijn, en beperkt door allerlei hindernissen. (p. 121-122)

U pleit tegen de splitsingsdrift van de Belgische politiek. Begrijpelijk, als je de gewone man en vrouw aan hetzelfde zeel wil laten trekken. Maar wat met de taalstrijd? Om maar één puntje te noemen: de Belgische grondwet heeft pas een wettige Nederlandstalige versie gekregen in 1967 – rijkelijk laat, toch?

“We moeten de taalstrijd van deze tijd terug in een wat breder perspectief plaatsen. Het gaat uiteindelijk alleen om Brussel en de rand daar rond. Elke grootstad dijt uit, dat is nu eenmaal een sociologisch feit. Ik kan daar niets aan veranderen.”

“De splitsing van diensten levert soms onbegrijpelijke toestanden op. De bussen van de Brusselse TEC hebben een knop aan boord om de verkeerslichten te sturen. De Vlaamse bussen van De Lijn krijgen zo'n knop niet. En dat in een landje dat maar zo groot is als Londen. Een stad is een olievlek, niets aan te doen. Ik begrijp de mensen die geambeteerd zijn als inwijkelingen hun brood in het Frans bestellen bij de bakker. Maar dat alle partijen daar nu een politiek hoofdpunt van maken, terwijl één op vier tijdelijk werkloos is... vind ik enggeestig.”

“Wat betreft het Nederlands van migranten: de wachttijd voor de Nederlandse les bedraagt hier drie jaar. Dat kan natuurlijk niet. We horen van gevaarlijke situaties in de bouwsector, met bijvoorbeeld Polen op de werf. De regering voert acties in Polen om arbeiders naar hier te halen. Ze mag er niet vanuit gaan dat ze die arbeiders over een paar jaar weer als pionnetjes kan terugplaatsen naar Polen. Zo werkt dat niet. Werk en taal zijn de belangrijkste sleutels tot integratie. De overheid moet veel meer werk maken van taalcursussen. Daar mag van mij gerust een ferme sociale druk bij om ze te volgen.”

Overheidsdiensten ipv. privatisering

De Britse forenzen zitten in stampvolle treinen bijeengepropt, als haringen in een ton. Ten minste als ze mazzel hebben. Want dikwijls rijdt de trein helemaal niet. Groot-Brittannië heeft het Europese record op afgeschafte treinen. Het regent er klachten over laatkomers, plotselinge uitvallers, slechte reisinformatie, gevaarlijke overbezetting, slechte verwarming, vervuiling van rijtuigen, toiletten en stations. En het tarief? Dat werd veel duurder, het werd een van de hoogste van Europa. Niet verwonderlijk dat driekwart van de Britten de hernationalisatie van het spoor wil. Take back the track.
De Europese overheid trekt een heel andere conclusie (...) Schaamtelozer dan ooit wil Europa de lusten verder aan de privé toebedelen, en de lasten aan de overheid overlaten. Voortaan nemen de privéfirma's enkel de uitbating van de spoorlijnen voor zich, dat zijn de rendabele delen. De dure uitbouw en het onderhoud van het spoornet zijn dan voor rekening van de overheid. (p. 22)

U klaagt de privatisering aan en wil terug naar meer overheidsdiensten. Er was echter een reden om naar een alternatief te gaan zoeken. Als destijds onze telefoon snel werd verhuisd, was dat niet dankzij de RTT, maar omdat mijn nonkel daar werkte. En de eerste ombudsman van de NMBS stelde vast dat de maatschappij tot taak had treinen te laten rijden – dat daar mensen op zaten, was bijkomstig.

“Vroeger was inderdaad ook niet alles koek en ei. Maar het beeld dat het nu zoveel beter gaat, klopt evenmin. Digitale televisie heeft Belgacom bij mij thuis meteen aangesloten, maar op mijn vaste telefoonlijn wacht ik al vier maanden. De loketten van Electrabel zijn gesloten en “verplaatst naar het postkantoor”, maar de mensen daar weten eigenlijk van niets. En zo gaat het met veel dingen. Mis je vandaag de trein in Engeland, dan kan je niet gewoon de volgende nemen. Want je ticket is niet geldig op een trein van een andere maatschappij.”

“De consument heeft geen keuzevrijheid gekregen, maar keuzestress. Je kan niet verwachten dat de consument voor elk product alle aanbiedingen gaat uitpluizen. Neem nu elektriciteit: er zijn mensen die de goedkoopste leverancier zoeken voor hun verbruik. Maar uiteindelijk gaat het om dezelfde kerncentrale die levert, de gekozen leverancier doet alleen de facturatie. Het gaat grotendeels om een virtuele markt. Sommigen slagen er zelfs in “groene stroom” te verkopen afkomstig van nieuwe bruinkoolcentrales – een verschrikkelijke vervuiling!”

“Ik pleit voor overheidsdiensten, maar daar hoort voor mij wel bij: transparantie, controle, evaluaties, balansen van prestatie. De controle en evaluaties zoals we die vandaag zien, worden gebruikt om op personeel te besparen. Dienstverlening staat niet meer centraal.”

Het gevaar bestaat toch dat overheidsinmenging niet leidt tot verbetering. Hoeveel politiekers zitten nu niet aan de knoppen bij Dexia en toch liep het verkeerd?

“Die redenering gaat niet op, want Dexia is een privébank. Een paar bestuurszetels in een privébank kan je geen overheidsdienst noemen. Om van een overheidsdienst te spreken, heb je drie dingen nodig: eigendom, controle en een dienstverleningsopdracht. Dat laatste betekende voor de banken een verbod op speculatie. Dat was een belangrijke les die getrokken werd uit de crisis van de jaren 1930.”

“Caroline Gennez roept op 1 mei (de PVDA-slogan, red.) “eerst de mensen, niet de winst”. Maar het zijn de regeringen met de sp.a, die dat verbod, die strikte scheiding tussen zaken- en spaarbank, hebben opgeheven! Willy Claes uit nu enige twijfel, maar ik heb de indruk dat hij de enige is. De rest van zijn generatie blikt tevreden terug. De liberalen noemen de privatiseringen een succes.”

“De miljonairstaks, een sociale maatregel”

Ook de crisis zorgt voor minder inkomsten: er zijn minder werkenden die bijdragen. Tegelijk worden de noden, en dus ook de uitgaven, groter. Volgens Pieter Timmermans van het VBO moeten de uitkeringen 'op een realistische manier worden aangepast'. Dat is het jargon om te zeggen dat de uitkeringen voor pensioenen, werkloosheid en gezondheidszorg naar omlaag moeten. Neen hoor, men moet in de andere richting durven kijken. En de grote fortuinen durven activeren om leefbare uitkeringen te garanderen. Dat is pas politieke moed. (p. 106-107)

De PVDA stelt voor een taks van 2% te heffen op vermogens boven de 1 miljoen euro. De inkomsten daarvan (6,8 miljard) moeten voor de helft naar de sociale zekerheid, en de andere helft naar 100.000 nieuwe jobs in de sociale sector, openbare diensten, welzijn en onderwijs. Maar zal de miljonair zijn geld nog wel in België houden?

“Op de vermogensbelasting rust vandaag een taboe. Ons voorstel heeft, naast de financiële kant, ook een ideologische grond: een bijdrage van het kapitaal moet op de agenda komen. We hebben net zeven vette jaren achter de rug – maar het zijn enkel de rijken die daarbij gewonnen hebben. Frankrijk heeft een belasting op vermogen. Luxemburg, Spanje, Zwitserland zelfs. Hebben die landen te kampen met kapitaalvlucht? Nee – integendeel.”

“Ons voorstel is trouwens heel bescheiden. Stel dat je een kapitaal hebt van 1.300.000 euro zonder je eigen woning meegerekend, dan betaal je een belasting van 2 procent op het bedrag boven het miljoen. 300.000 maal 2 procent is 6.000 euro. Dat is niet echt schrikwekkend veel, hé... Die mensen zullen hun vakantie naar Curaçao niet moeten laten.”

Het economische alternatief

We willen de planning bevrijden uit de greep van het privé-eigendom. Dan wordt democratische controle mogelijk. Dan kan er een maatschappelijke discussie zijn over de doelstellingen van de productie. Dan kunnen we overproductie-crisissen en verspilling vermijden. En dan kan ook het milieu gerespecteerd worden. (p. 227)

De laatste tien bladzijden van op mensenmaat verschillen erg van toon met het voorgaande. Plots verlaat u het pad van de berekening, en wordt het me allemaal wat vaag. U spreekt van 'planning', maar hoe ver gaat die? Een planeconomie?

“Ik heb het dan niet over anarchistische arbeiderscontrole. En ik ga ook niet elk koekendoosfabriekske sturen. We pleiten bijvoorbeeld wel voor een Europees automobielbedrijf.”

Kunnen wij als consument onze economie socialer maken, bijvoorbeeld door te kopen of te produceren in een coöperatieve?

“Nee, dat geloof ik niet. Wil je iets betekenen in de distributie, dan moet je het opnemen tegen de drie of vier grote distributeurs. Dat haal je nooit. Wil je iets gaan produceren, dan krijg je het nooit zo goedkoop op de markt als de multinational. De markt zit echt heel gesloten in elkaar, meer dan de meeste mensen vermoeden. Je kan bijvoorbeeld veel verschillende wasmiddelen kopen, maar ze komen allemaal van dezelfde producent. Er is geen plaats voor kleine initiatieven. Je kan niet op tegen het grote kapitaal.”

MERTENS, Peter. Op Mensenmaat. Stof voor een socialisme zonder blauwe plekken. EPO, 2009. 271p. ISBN 9789064455070.