De dag begint in het Vlaams Parlement. Globelink organiseert er de slotzitting van haar Vlaamse 'scholierenparlement'. Bart Staes antwoordt op de vragen van de weetgierige jongeren.

Op weg naar de betoging hebben we tijd voor een eerste stukje interview: over de crisis natuurlijk, het thema van de grote Europese vakbondbetoging van deze vrijdag 15 mei.

“Wij moeten de crisis globaal bekijken,” begint Staes. “Er zijn meerdere crisissen tegelijk: de financieel-economische crisis, de ecologische crisis (waar de klimaatcrisis slechts één aspect van is) én de sociale crisis: de stijgende werkloosheid, de stijgende armoede. Onze basisstelling is dat al deze crisissen met elkaar verbonden zijn: ze zijn de veruitwendiging van éénzelfde systeem. Je moet ze dus ook simultaan aanpakken.”

Als we willen weten wat dat concreet betekent, haalt Staes het idee van een 'Green New Deal' boven:

“Investeer in de economie, maar doe dat op een verstandige manier. Investeer in sectoren die toekomstgericht zijn, die de ecologische crisis oplossen. Investeer in hernieuwbare energiebronnen. Investeer in de ecologische economie. Dat heeft het grote voordeel dat veel van die sectoren serieuze werkgelegenheid gaan scheppen. En niet alleen voor hooggeschoolden zoals ingenieurs en architecten, maar ook en vooral voor mensen die handen aan hun lijf hebben. Mijn slogan is: 'Maak van blue collar workers green collar workers'.”

Bij het woord New Deal denken we aan grote infrastructuurwerken, gefinancierd door de overheid...
“Absoluut. De overheid moet haar verantwoordelijkheid nemen,” zegt Staes - via een combinatie van grote werken en een meer gedecentraliseerde aanpak.

Staes: “Ons plan is zeer duidelijk, zowel Europees als Vlaams. Vlaams willen we gedurende tien jaar één miljard euro per jaar investeren. In energie, in de bouw,... We willen in de Noordzee 3000 windmolens. Op het land willen we er nog eens 1500, decentraal. En de 65.000 woningen die de Vlaamse regering zou moeten bouwen inzake sociale huisvesting moeten lage energie-woningen zijn. Wij zeggen ook dat alle openbare gevouwen die tussen nu en 2050 gebouwd worden eigenlijk passiefgebouwen zouden moeten zijn. Dat zijn massale investeringen.”

“Maar het in 'én én'. Je moet tegelijkertijd ook zeer kleinschalige, zeer gedecentraliseerde oplossingen stimuleren. Ik heb het zelf aan den lijve ondervonden door zonnepanelen te plaatsen. Dat heeft heel ons gezin beïnvloed. We leven nu veel meer met de vraag: welk soort weer is het? En we zijn nóg bewuster geworden. Niet alleen hebben we vorig jaar 55 procent van onze elektriciteit zelf geproduceerd, maar we hebben ook 10 procent minder elektriciteit nodig gehad! Zulke panelen helpen je een switch maken. Daarom moet dat gedecentraliseerde verhaal worden uitgebreid tot veel meer mensen.”

“Want nu blijft dat een elitair verhaal”, beseft Staes.

“Ik verdien goed, meer dan goed”, legt hij uit. “Ik kan dus een stukje kapitaal opzij zetten om die investering van 15.000 euro voor zonnepanelen te doen. Door het feit dat ik een goed inkomen heb, kan ik ook nog eens de fiscale aftrekken gebruiken die mij geboden worden. Maar iemand die geen inkomen heeft, of een minder groot inkomen, kan dat niet. De Vlaamse regering moet dus een plan maken waarbij ook armere mensen stimulansen krijgen om decentrale energievoorziening op hun woning te installeren.”

We trekken de kwestie even open: kan Europa zelfvoorzienend worden in groene energie?

“Absoluut, als we willen, kan dat. Mijn standaardantwoord is het verhaal van het West-Vlaamse Ecowind, een bedrijfje opgericht door twee zonen van een garagist ten tijde van de kernuitstap. Via windenergie, zonneënergie en biomassa hebben zij op acht jaar tijd één derde van Doel 1 vervangen! Als twee zonen van een garagist dat kunnen, waarom kunnen de ingenieurs van Electrabel dat dan niet? Omdat er andere belangen spelen, natuurlijk, andere winstmarges. België geeft jaarlijks 274 miljoen euro subsidies aan kernenergie. Het Europese systeem voor emissiehandel - dat slecht in elkaar zit - heeft aan de grote electriciteitsproducenten ongelooflijk veel gratis uitstootrechten gegeven. Grote electriciteitsbedrijven zoals het Duitse RWE en het Franse EDF hebben tussen de 30 en 73 miljard euro aan gratis uitstootrechten gekregen, die ze nu op de markt gooien en incasseren. Dat kan toch niet? We moeten dat geld gebruiken voor andere zaken. Als ik 70 miljard mag investeren in nieuwe, herbruikbare energie, dan maken we Europa zelfvoorzienend. Zo worden we bovendien minder afhankelijk van leveranciers uit de Arabische landen en Rusland, en van gebieden zoals Ghana, waar we massaal uranium aan het ontginnen zijn tegen mensonwaardige condities voor de arbeiders .”

“Maar om zelfvoorzienend te worden moet er ook een Europees smart grid komen”, voegt Staes er aan toe, “een slim netwerk dat al die hernieuwbare centrales, klein of groot, met elkaar verbindt. Dat is nodig om het argument weg te nemen dat 'als het niet waait, je geen electriciteit hebt'. Het waait altijd wel ergens in Europa...”

Massaal middelen in de groene economie pompen dus. Vreest Staes dan geen 'groene bubble', zoals Ignacio Ramonet in een interview op Indymedia.be (dat Staes citeert in z'n boekje 'Voor een ander Europa')?

“Je moet daar altijd voor op je hoede zijn”, antwoordt Staes, “maar voorlopig stelt dat probleem zich absoluut niet. Integendeel: er is een groot tekort aan investeringen in groene technologie. Eén van de wereldleiders inzake windtechnologie heeft vorige week aangekondigd 1800 mensen te moeten ontslaan, gewoon omdat er niet genoeg investeringen zijn in de sector. Omdat de zogenaamd wijze mensen die de economie draaiende houden blijven kiezen voor kernenergie...”

En zo komen we bij de onvermijdelijke vraag: al die investeringen, wie moet dat betalen?

Rechtvaardige belastingen: “We moeten het geld halen waar het zit”, zegt Staes. “De fiscale fraude in Europa wordt geschat op 200 à 250 miljard euro per jaar. De fraude met BTW-caroussels wordt geschat op 60 tot 100 miljard euro per jaar. Dat is internationale criminaliteit die profiteert van een combinatie van zwakke wetgeving, het laten bestaan van belastingsparadijzen en het niet samenwerken tussen de administraties binnen de Europese Unie. Als je alleen al maar een begin zou maken van de aanbevelingen die ik daarover in het Europees Parlement heb gedaan – en die met een kamerbrede meerderheid zijn aangenomen – dan heb je binnen de kortste keren 100 miljard euro per jaar om te investeren in een groene economie.”

Waarom gebeurt dat dan niet?

“Dat is een kwestie van politieke wil. Als je de belastingsadministraties voldoende middelen geeft en laat samenwerken, kan het perfect. Ik heb met ontzettend veel ambtenaren gepraat. Er is heel veel frustratie en verdriet. Die mensen zijn gemotiveerd, ze kennen hun job, ze weten wat ze zouden kúnnen doen als ze de middelen hadden...”

Het levende bewijs daarvan lopen we even later tegen het lijf op de Europese vakbondsbetoging: Karin Van Hoffelen, douaneambtenaar, vakbondsmilitant en 4e opvolger op de Europese lijst van Groen!. “De laatste twintig jaar is er niet geïnvesteerd in middelen en mensen. Het is vechten met potlood en papier tegen een business die extreem gesofisticeerd is. We hebben opleidingen, middelen en mensen nodig om dat te kunnen aanpakken. En dat betaalt zich binnen de kortste keren terug! Het is ook een kwestie van fiscale rechtvaardigheid. Nu betalen de loontrekkenden de rekening van de fraude en de misgelopen middelen.”

We keren terug naar Bart Staes en de strijd tegen de fiscale fraude: z'n aanbevelingen zijn goedgekeurd in het Europees Parlement, maar ze worden niet uitgevoerd... Bewijst dat niet de machteloosheid van het parlement?

“Het is een constant gevecht. De voorstellen van de Commissie zijn meestal compleet neoliberaal. Soms winnen we, soms verliezen we. We hebben twee keer de havenrichtlijn tegengehouden, en we hebben de Bolkestein-richtlijn uitgekleed. Maar in sommige opzichten zijn we inderdaad zwak,” geeft Staes toe. “Dat is ook de verantwoordelijkheid van de parlementsleden. Er zijn er die die hun taak als volksvertegenwoordiger absoluut niet ter harte nemen. Omdat ze hun werk niet doen, of veel erger nog: omdat ze gewoon betaalde agenten zijn van bepaalde lobby's, of poppetjes in handen van hun partijleiders. Mocht iedereen zijn rug rechten, dan zou het Europees parlement heel sterk kunnen zijn. Het parlement verkrijgt maar macht van zijn tegenspeler – de Commissie – door nu en dan duidelijk te zeggen: 'nee'. Als je teveel ja zegt word je quantité négligable.”

Volgens de Europese vakbonden moet het antwoord op de crisis Europees zijn. Volgens de groenen ook. Wat dan te denken van de verkiezingsslogan van NV-A'er Bart De Wever, 'Afrit Vlaanderen, Uitrit Crisis'?

Bart Staes: “Dat is gewoon belachelijk. Het is niet Vlaanderen dat de crisis zal oplossen. Wie denkt dat een natiestaat het antwoord kan bieden, is gek. Dit gaat om een crisis van de globalisering.”

Hoe is het eigenlijk zo ver kunnen komen met die crisis?

“De financiële sector stort in elkaar omdat er ongelooflijke fouten zijn gemaakt. Niet de jongste vijf jaar, maar al sinds het begin van de jaren '90. Toen is men de Washington Consensus – het idee van liberalisering, privatisering, competitie in alles – op de financiële sector beginnen toepassen. Na de grote crisis van de jaren dertig had men nochtans z'n lesje geleerd en een aantal regels ingevoerd. Heel essentieel bijvoorbeeld het onderscheid tussen een spaarbank en een zakenbank. Een spaarbank moet het kapitaal van werknemers of bedrijven op een verstandige manier investeren in de reële economie. Een zakenbank speelt casino op de beurs. Dat onderscheid heeft men in de jaren 90 laten vallen. Zo zijn we tot de situatie gekomen waarin we nu zitten... Dit is duidelijk het falen van het neoliberaal systeem.”

“Mijn tegenstrever in de Europese verkiezingen, Guy Verhofstadt, beweert dat niet het neoliberlisme heeft gefaald, maar de overheid. Dat is natuurlijk bullshit, want de overheid is in de agenda van het neoliberalisme gestapt. Nu zitten we met de gebakken peren.”

En de oplossing? “Ten eerste moeten de financiële markten terug gereguleerd worden, maar ten tweede moeten we ook durven zeggen dat de economie op een andere manier moet georganiseerd worden.”

Ondertussen is er nog een tweede vakbondsmilitant komen bij staan, Philippe Avijn, vakbondsafgevaardigde van de BBTK. Ook hij staat op de Europese lijst van Groen! (10e plaats effectief). Hoe komen vakbondsmensen eigenlijk bij die partij terecht?

“Omdat de arbeidende klasse geen steun meer vindt bij de sociaal- en christendemocratie”, zegt Avijn. “Er zitten al een pak syndicalisten, zowel van ACV als ABVV, bij Groen!, en dat blijft maar groeien. De mensen voelen zich niet meer thuis in hun traditionele partijen... Groen! neemt duidelijke standpunten in tegen armoede en voor werkgelegenheid. We kunnen Europees een miljoen banen scheppen in de sector van de alternatieve energie... Dat gebeurt nu veel te traag.”

Karin Van Hoffelen vult aan: “Ik vind het ook belangrijk dat Groen! al jaren het idee van een vermogensbelasting op de agenda zet. We krijgen steeds te horen dat er geen middelen zijn om de openbare dienst te organiseren. Die zijn er wel! Als er een vermogensbelasting wordt geheven van 1 procent op vermogens van 500.000 euro of meer (eerste woning niet meegerekend), dan kunnen wachtlijsten worden weggewerkt, sociale woningen gebouwd,... Groen! neemt daar duidelijk standpunt voor in. De sp.a niet. Die heeft de laatste 20 jaar een neoliberale koers gevaren. Dat is ook de reden waarom veel vakbondsmilitanten er zich niet meer thuis voelen: ze worden niet verdedigd. Vandaar dat ze op zoek zijn naar een alternatief: CAP, PVDA, Groen!,...”

Philippe Avijn: “En het generatiepact! Ik hoor het hier vandaag op de betoging opnieuw: veel mensen hebben dat nog altijd niet verteerd. Het is ons door de strot geduwd door mijnheer Vandelanotte, zonder rekening te houden met zijn achterban...”

Anders gaan leven
“Om te beginnen moet de economische groei anders gemeten worden”, aldus Bart Staes. “Het Brutto Nationaal Product (BNP) is absoluut geen goede maatstaf voor vooruitgang. Als wij straks een ongeluk veroorzaken, dan hebben we een positieve bijdrage geleverd aan het BNP, want er zullen wagens kapot zijn, mensen zullen moeten worden begraven of verzorgd in het ziekenhuis,... Dat is allemaal groei!”

“Wij zeggen: je moet je economie op een andere manier organiseren, en wat je realiseert moet je op een andere manier meten. Er bestaan meetinstrumenten die het sociale welzijn mee in rekening nemen. Wij willen een groene economie die rekening houdt met de draagkracht van ons ruimteschip - planeet aarde - én met de grenzen van wat een mens aankan. Op dit ogenblik worden mensen uitgeperst: het moet allemaal steeds sneller. Mensen lopen van hot naar her. Ze zijn ongelukkig onder de werklast en de werkdruk. Ze hebben geen tijd meer om te bekomen. De combinatie werk-familie wordt steeds moeilijker gemaakt... Een deel van ons antwoord is de 32-urenweek.”

Is dat het verhaal als de 'décroissance'-beweging - de mensen die zeggen dat onze economie moet krimpen?

“Ik vind hun verhaal zeer interessant, maar we moeten de juiste termen vinden. De negatieve connotaties van hun discours moeten we wegwerken. We moeten zeggen: 'een andere wereld is nodig en mogelijk', maar dan wel in een optimistisch verhaal. We moeten de tactiek van Martin Luther King gebruiken. Lange tijd trok hij de VS rond met een uitsluitend negatief verhaal - over hoe slecht het ging met zijn volk. Terecht, natuurlijk. Maar op een keer stond er in een zaaltje in New York iemand recht die zei: 'Mijnheer King, wat moet ik nu doen? Moet ik nu zelfmoord plegen? Moet ik in de Hudson springen?'. Toen heeft King een knop omgedraaid en beseft: 'ik moet altijd blijven zeggen wat het probleem is, maar ik moet dat vertalen naar een positieve boodschap: I have a dream'. Een beetje zoals Obama: Yes we can.”

“Dus ja, we zullen voor een stuk onze levenswijze moeten aanpassen. In die zin was de oude naam van onze partij - Agalev, Anders gaan leven - een zeer goede naam. Maar we moeten ook alles omarmen wat zich aanbiedt inzake technologie: uitvindingen die meer energie-efficiëntie, meer recyclage,... mogelijk maken. Dat zijn allemaal elementen die moeten gebruikt worden in het globale verhaal.”

De oplossing zal dus komen van de technologie? “Voor een deel wel, maar niet volledig. Mijn tegenstrevers zeggen: de technologie is altijd vooruitgegaan, die zal het wel oplossen. Dat geloof ik niet. Er is eindigheid. Dat is iets typisch voor groene partijen: durven erkennen dat er grenzen zijn. Dat is onze basisfilosofie. Er zijn grenzen aan planeet aarde en aan wat mensen kunnen verdragen. Dat te durven zeggen – niet altijd een populaire boodschap – onderscheidt ons van alle anderen.”

Wereldsolidariteit
Op de vakbondsbetoging stappen enkele mensen van Wereldsolidariteit op ons af. Ze brengen het lot van de werknemers in Guatemala onder de aandacht. In 2008 zijn daar maar liefst 38 syndicalisten vermoord.

Ze blijken regelmatig met Bart Staes samen te werken. Wat kan een Europarlementslid voor hun strijd betekenen?

“Wij verwachten dat onze verkozenen druk zetten op de Europese Commissie”, zegt één van hen. “Europa is momenteel een vrijhandelsverdrag aan het onderhandelen met Centraal-Amerika. Voorlopig gaat dat enkel over het liberaliseren van de handel. Thema's als vakbondsvrijheid en respect voor arbeidsrechten krijgen totaal geen aandacht. Dat is problematisch. Een socialer Europa betekent niet alleen socialer hiér, maar ook in onze externe betrekkingen: buitenlands beleid, ontwikkelingssamenwerking, handel,... Maar de Commissie stelt zich tegenover een aantal ontwikkelingslanden momenteel zeer agressief op. En dat terwijl die landen net de zwaartse dupe zijn van de crisis, die nota bene hiér ontstaan is.”

Bart Staes beaamt: “Onlangs heb ik nog een persconferentie gegeven met enkele boeren- en vakbondsleiders uit de Andes. De verhalen die deze mensen brengen over repressie en het bemoeilijken van vakbondswerk zijn verschrikkelijk. Maar wat mij het meest heeft verbaasd is wat ze vertelden over Europa – nml. dat de Europese Commissie agressiever aan het onderhandelen is dan de VS dat deden onder Bush! Echt schandalig...We spreken soms over Europa als 'soft power', maar de voorwaarden die wij momenteel aan de Andes proberen opleggen inzake vrijhandel op vlak van gezondheidszorg, medicijnen, omgaan met kapitaal,... dat is echt niet meer normaal. 'Jullie willen ons totaal onder de knoet houden', zeggen ze.”

Hoe breng je zo'n agressieve neoliberale Commissie op andere gedachten?
Staes: “Dat is niet gemakkelijk, maar we zitten op een cruciaal moment: na de verkiezingen moet er een nieuwe Commissie worden aangeduid. Het is duidelijk dat de huidige Commissie veel te sterk neoliberaal gericht is en geen oren heeft naar dit soort verzuchtingen. Onze eerste actie is alvast dat we zeggen: 'Barroso mag niet herbenoemd worden'. Er is daarover al een front tussen groenen en socialisten, en de liberalen schijnen zich aan te sluiten. Het komt er nu op aan dat de christendemocratische fractie – zij leveren sowieso de voorzitter, omdat ze de grootste zijn - iemand aanduidt met een ander profiel. Cruciaal is ook dat het nieuwe parlement commissaris per commissaris de kandidaten mag ondervragen in hoorzittingen. Ook die macht moeten we gebruiken.”

“U bent toch Bart Staes hé?”

Op de trein naar Antwerpen komen we iemand tegen die betreurt dat Groen! zoveel rechtse stemmen laat liggen.

“Wat zijn rechtse stemmen?,” antwoordt Bart Staes, waarna hij nog eens op een rijtje zet waar het voor Groen! om draait. “Aan een groene partij zitten drie voorwaarden. Eén: groenen erkennen dat er grenzen zijn aan wat planeet aarde en de mensen aankunnen. Twee: groenen denken aan de lange termijn eerder dan aan de korte termijn. En drie: groenen gaan absoluut voor solidariteit – binnen de eigen samenleving, met de rest van de wereld, en met de toekomstige generaties. Voor mij is dat progressief. En ja, daar horen ook de 32-urenweek en een vermogensbelasting bij, in de hoofstukjes solidariteit en erkennen dat er grenzen zijn.”

We zijn op weg naar Payoke, het Antwerpse hulpcentrum voor slachtoffers van mensenhandel. Patsy Sörensen, de drijvende kracht achter Payoke, kennen we allemaal uit de tijd van Chris De Stoops 'Ze zijn zo lief, mijnheer'. De vereniging organiseert vandaag haar jaarlijkse receptie.

Maar ik zit nog met een vraag over de NAVO-aanval op Joegoeslavië (ook bekend als de Kosovo-oorlog), nu tien jaar geleden. In zijn boekje 'Voor een ander Europa' zingt Staes de lof van Joschka Fischer, destijds een grote voorstander van die oorlog.

“Ik was daar ook voor,” zegt Staes.

Nog steeds? “Ja, nog steeds.”

Maar dat was toch een illegale oorlog?

Hij neemt een aanloop: “Ik volg Kosovo al sinds de jaren 80. Ik heb er veel vrienden. Ik wist wat daar aan het gebeuren was, lang voor 1999. Ik stond in contact met heel veel mensen: gewone mensen en intellectuelen die streden tegen de discriminatie van de Albanese Kososvaren. Eén van mijn latere medewerkers was een journalist die in Kosovo documentaires was gaan draaien en verschrikkelijke beelden meebracht van hoe het regime van Milosevic omging met die mensen. Uiteindelijk culmineerde dat in een burgeroolog, vanaf 1997, en werden er onderhandelingen opgestart in Rambouillet. Ik was ondertussen een goede vriend geworden van Rugova... Mijn gevoelen was toen – zelfs al ben ik pacifist – dat als een dictator niet wil luisteren, je soms op zijn vingers moet durven slaan.”(Milosovic was democratisch verkozen, M-A)

Ik insisteer: wat met het feit dat het een aanvalsoorlog was zonder goedkeuring van de VN?

Dat steekt Staes op de Russen. “Ze hebben alles geblokeerd. Ze hebben systematisch de kant van de Serven gekozen, ongeacht mensenrechten- of andere besognes. Kijk, ik ben ook voor de basisregel dat je een VN-mandaat moet hebben. Maar deze keer... Ik heb de afweging gemaakt en volgens mij was het gerechtvaardigd. Ik weet het: het is niet erg consequent, maar een regel die altijd regel moet zijn is ook niet leuk hé.”

Een laatste keer: zo'n illegale oorlog zet toch het hele systeem van Internationaal Recht op de helling? Dan is er alleen nog het recht van de sterkste...

“Mogen daarom zomaar twee miljoen mensen constant gepest worden, omwille van een regel?”, antwoordt Staes.

Ondertussen zijn we aangekomekomen bij Payoke...

Wat brengt ons hier eigenlijk? Bart Staes: “Patsy was in 1999 lijsttrekker voor Agalev voor de Europese verkiezingen. Met al haar ervaring werd ze in het Europese Parlement binnen de kortste keren dé specialist inzake mensenhandel en de gebrekkige kennis en samenwerking daarrond bij politiediensten. Zij heeft het thema op de politieke agenda gezet. Ze heeft een aantal Europese wetten helpen schrijven om te zorgen dat die samenwerking er eindelijk kwam. Het is een beetje jammer dat ze daar in de Vlaamse pers bijzonder weinig aandacht voor heeft gekregen... Dat terwijl ze in breed-Europese kring altijd sterk is gewaardeerd. Nu nog wordt ze door de Europese Commissie en Interpol gevraagd om cursussen te geven. Ze is een zeer bijzonder iemand. Ik wil zo iemand steunen.”

Het thema mensenhandel brengt ons bij het thema vluchtelingen en migratie. Waarom houdt het Europees Parlement de bouw van Fort Europa niet tegen?

“We hebben geprobeerd de 'terugkeer-rechtlijn' tegen te houden - wat ook deels gelukt is. Maar het blijft een feit: er waait een rechste wind over Europa - een wind van repressie en terughoudendheid. We moeten dat doorbreken. Maar ik ben er wel van overtuigd dat we een Europees asiel- en migratiebeleid nodig hebben met gemeenschappelijke regels,” zegt Staes.

Hoe moet zo'n beleid er uit zien? “Daar zijn twee aspecten aan. Je moet gulhartigheid in de regels voor asielzoekers brengen, het thema uit de repressieve sfeer halen. De normen moeten essentieel humaan zijn, in een sfeer van respect voor essentiële sociale grondrechten. Gezinnen met kinderen mogen bijvoorbeeld nooit in een gesloten instelling worden opgesloten. Kinderen horen niet thuis in een gevangenis. Dat is ons permanente gevecht: proberen zorgen voor humaniteit, voor gulhartigheid, voor openheid...”

“Aan de andere kant moet je legale migratie mogelijk maken. Dat is een genuanceerd verhaal. We hebben migranten nodig, dat is waar. Maar waar ik zeer ontevreden over ben is dat als Europa over legale migratie spreekt, het weer eens de commercie is die de overhand haalt. Men zegt: er mogen X aantal mensen Fort Europa binnen, maar ze moeten wel hoogopgeleid zijn... Dat is een vorm van brain drain ten koste van de landen van het Zuiden.”