(Foto Jocelyn Gautama)

U verzet zich tegen het idee dat het beleid van Bush een 'mislukking' zou zijn. Maar in Irak en Afghanistan kampen de VS toch met serieuze problemen?

"Ik beweer niet Bush en co almachtig of alwetend zijn... De VS hebben militair wel degelijk fouten gemaakt. Maar voor het grootste deel zie ik toch vooral successen. Denk even na. De oorlog in Irak heeft Bush in staat gesteld om het militaire budget te verdubbelen. Zonder die oorlog, en zonder de zogenaamde dreiging van Saddam Hoessein, was hem dat nooit gelukt. Irak en 9/11 hebben hem bovendien toegelaten om allerlei burgerlijke vrijheden af te schaffen. Hij kon ook openlijk stellen dat de VS zich niet meer gebonden voelen aan enig verdrag van internationaal of humanitair recht. Dat klinkt voor mij, vanuit het standpunt van Bush, niet als een mislukking! De oorlog in Irak is verder de bron van honderden miljoenen winst voor grote bedrijven zoals Halliburton en Bechtel, waarvan een deel weer terugvloeit naar de Republikeinse partij. En de bezetting van Irak vernietigde een land dat onder Saddam Hoessein een veel te onafhankelijke koers had ingezet. Aanvankelijk was Saddam een creatuur van de VS, maar hij begon zich schuldig te maken aan economisch nationalisme en zelfontwikkeling. Ondertussen zijn alle olieconcessies die Saddam had toegewezen aan Frankrijk, Rusland, China, Brazilië, Maleisië en Italië echter opgeborgen: alleen de VS en het Verenigd Koningkrijk hebben nog greep op de Irakese olie. Voor Bush is Irak in veel opzichten dus een ongelooflijk succesverhaal."

"En naar de andere landen van het Midden-Oosten ging een duidelijk signaal: als je je land probeert te ontwikkelen naar eigen goeddunken, dan komen we je vernietigen. Iran zullen ze misschien niet binnenvallen. Dat land is twee keer zo groot als Irak: ze zouden een half miljoen soldaten nodig hebben, en die hebben ze niet. Maar ze kunnen Iran wel bombarderen. Zo hebben ze ook Joegoeslavië vernietigd, zonder één soldaat te verliezen."

(Foto Jocelyn Gautama)

Dat is een vaak terugkerend thema in uw werk: het imperialisme.

"Je hoort tegenwoordig veel spreken over het Amerikaanse 'Imperium'. Het eerste boek dat dat woord in recente tijden gebruikte was mijn eigen Against Empire uit 1995. De mensen zeiden: 'Waar heb je het over? Amerika een Imperium?' Maar tegen het jaar 2000 zag je plots allerlei boeken verschijnen met titels als Empire Today, The Sorrows of Empire, ... Ze hadden het allemaal over de VS. Ik begon me af te vragen: 'hoe komt het toch dat ze plots allemaal zo vrij zijn om in deze termen over de VS te spreken?' Antwoord: Omdat ze de term gebruiken op een uiterst neutrale manier. 'Imperium' betekent bij hen gewoon 'dominium', 'bereik', 'controle', 'macht', ... Wat ze weglaten is the actual process of Empire: het imperialisme. Maar imperialisme is nu eenmaal wat 'Imperia' doén. Het is het proces waarbij de machthebbers van één land zich de grond, de natuurlijke rijkdommen, de arbeidskracht, het kapitaal en de markten van een ander land toëeigenen. Dat proces van onteigening blijft bij de meeste auteurs buiten beeld. Maar dat is wel de inzet van alle vrijhandelsakkoorden: het openbreken van de zogenaamde ontwikkelingslanden."

U houdt niet van het woord 'ontwikkelingslanden'?

"Ten eerste omdat die landen zich niet écht aan het ontwikkelen zijn. Ten tweede omdat de term suggereert dat hun oorspronkelijke toestand er één was van totale armoede, terwijl veel van de armoede in werkelijkheid is opgelegd door het imperialisme. Daarom noem ik ze gewoon Derde Wereldlanden. Kijk: het allerlaatste dat imperialistische machthebbers willen in eigen land zijn goed geïnformeerde, goed opgeleide, goed doorvoede, zelfbewuste, goed georganiseerde burgers. Hoe armer en hongeriger ze je kunnen maken, hoe harder je zal werken voor steeds minder geld. En het laatste dat ze willen op wereldvlak zijn zelfbewuste, zichzelf ontwikkelende naties. Daar is het het imperium om te doen: andere landen arm en hongerig en zwak maken. Eén van de mechanismen om dat te bereiken is het opleggen van vrijhandelsakkoorden"

Dat is een bewust proces?

"Natuurlijk: een 'onbewust' imperium bestaat niet. Als ik jou beroof, je huis platbrand, je familie uitmoord en je grond en geld afpak, dan doe ik dat niet in m'n slaap. Ik doe dat omdat ik het heb gepland. Ik gebruik er bewust geweld voor. Imperia ontstaan niet in een vlaag van verwarring. Nochtans is er een hele literatuur die dat suggereert."

En het is de werkende klasse in het thuisland die voor het imperialistische project betaalt?

"Dat klopt. Het Imperium leeft op kosten van de Republiek. We zien dat vandaag in de VS heel duidelijk. Het militaire budget wordt alsmaar groter: 500 miljard dollar per jaar, en dat is dan nog zonder de 100 miljard dollar extra per jaar voor de oorlogen in Irak en Afghanistan gerekend. De Amerikaanse belastingsbetalers onderhouden dus een immens wereldwijd militair apparaat, terwijl thuis in de VS de openbare scholen en bibliotheken wegkwijnen en onze bruggen en wegen in gevaarlijk slechte staat zijn... Zonder het te beseffen zijn de VS beetje bij beetje een Derde Wereldland aan het worden. Het begint nu echt wel héél steil bergaf te gaan."

(Foto Jocelyn Gautama)

In hoofdstuk 14 van uw boek beschrijft u in detail hoe zowel de presidentsverkiezingen van 2000 als die van 2004 vervalst zijn. Zit dat er in deze presidentverkiezingen opnieuw aan te komen?

"Er worden inderdaad opniew heel reële inspanningen geleverd om de opkomst van armen, zwarten, mensen met een klein pensioen, ... - alle groepen die geneigd zijn om democratisch te stemmen - te bemoeilijken. Enkele voorbeelden. In Missouri is er een wet gestemd die bepaalt dat je een geboortebewijs nodig hebt om je te kunnen registreren om te stemmen. Ik ken het geval van een vrouw van 81 die al 60 jaar gaat stemmen. Ze heeft naar haar geboortedorp in Mississipi geschreven, maar daar is het geboorteregister zoek. Ze zal deze keer dus niet mogen stemmen. Heel wat staten gebruiken ook lijsten van veroordeelden. Als je een naam hebt die lijkt op één van de namen op die lijst, mag je niet stemmen. En dan zijn er natuurlijk die vreemde stemcomputers van Diebold en consoorten, die in de vorige verkiezingen een aanzienlijk aantal stemmen verkeerd hebben toegewezen. Het ziet er dus zeer slecht uit. De voorwaarden voor een eerlijk, democratisch verloop van de stembusgang ontbreken totaal."

Betekent dat dat de Republikeinen opnieuw zullen winnen?

"Dat voorspel ik, ja. De Democraten hebben in 2006 weliswaar nipt het Huis van Afgevaardigden en de Senaat herovert, maar zelfs toen waren er elementen van fraude. De Democratische senator van Virginia lag 10 procent voor in de peilingen. Hij won uiteindelijk met amper enkele duizenden stemmen. Dat is een wel erg kleine marge voor zo'n grote staat. In het Huis van Afgevaardigden verwachtte men dat de Democraten zo'n 65 nieuwe zetels zouden binnenhalen. Het werden er 28. Er is dus wel degelijk ook in 2006 kiesfraude gepleegd, en ik veronderstel dat dezelfde zaken ook nu zullen gebeuren. Er is weliswaar een deel van de ruling class die vindt dat George Bush te ver is gegaan, en dat een democraat geen slechte zaak zou zijn om het evenwicht een beetje te herstellen, maar zij zijn niet de mensen die het in deze voor het zeggen hebben."

Maakt het eigenlijk iets uit?

"Natuurlijk, anders zouden de machthebbers niet zo hard hun best doen om ervoor te zorgen dat de 'juiste' mensen verkozen worden. Verkiezingen hebben zeer reële gevolgen voor het leven van de mensen. Ze gaan misschien niet over de revolutie of over de fundamentele vraagstukken van sociale rechtvaardigheid, maar in de mate dat het leven onder het kapitalisme enigszins draaglijk is, is dat omwille van de democratische strijd die mensen jarenlang gevoerd hebben. We moeten daar niet smalend of neerbuigend over doen. In deze fase van de historische strijd zijn verkiezingen belangrijk. Wonen in Denemarken of België of Finland of Zweden is echt wel iets anders dan wonen in Indonesië, waar de vrije markt de totale overwinning behaalde nadat, met de hulp van de VS, de democratie brutaal was vernietigd. Dat kan je duidelijk afmeten aan het soort levens dat de mensen leiden: in Indonesië leven ze gewoon minder lang, want er is geen gezondheidszorg. Nogmaals: in de mate dat het leven onder het kapitalisme at all draaglijk is, is dat dankzij de klassenstrijd, dankzij de overwinningen van de werkende mensen. Maar nu dreigt zelfs in West-Europa de sociaaldemocratie te worden teruggeschroefd."

(Foto Jocelyn Gautama)

Ziet u in de EU dezelfde logica aan het werk als in de Amerikaanse Grondwet eind 18de eeuw: de macht op een hoger niveau tillen, zodat ze minder kwetsbaar wordt?

"Die vergelijking gaat absoluut op. Je ziet dat mechanisme constant: het bestuurlijke niveau verhogen, om het uit de greep te houden van de democratische krachten. We zagen het in de vroege 19de eeuw toen een aantal steden aan de Amerikaanse oostkust, waaronder New York, per wijk werden bestuurd door een lokale raad. Die raden waren erg democratisch en open voor de verzuchtingen van de bevolking. Daarom hebben de rijken en grootgrondbezitters het ambt van 'mayor' ingevoerd. Toen ook die uiteindelijk te vatbaar werd voor democratische invloed, werd een groot deel van z'n bevoegdheden overgeheveld naar het niveau van de staat. Je zag hetzelfde mechanisme onlangs ook aan het werk in Berkeley, waar ik woon. We hadden een zeer progressief systeem van huurprijscontrole. De grote eigenaars zijn naar Sacramento, de hoofdstad van Californië, getrokken. Ze hebben ervoor gezorgd dat het een bevoegdheid werd van de staat. De controle is afgeschaft. Je ziet het constant."

"Het Lissabonverdrag doet hetzelfde. Het is een vreselijk verdrag: alles voor de vrije markt. Zelfs jullie sociaal-democratie en jullie openbare diensten moeten eraan geloven. Er is geen enkele garantie dat er nog sociale zekerheid zal zijn voor iedereen. Wel voor mensen die 'speciale zorgen behoeven', staat er. Dat wil dus zeggen: niet voor iedereen. Geen enkel Europees volk heeft het aanvaard, enkel de politieke klasse. Alleen in Ierland hebben ze de vergissing begaan om een referendum te organiseren."

Toch beweren ook veel linkse intellectuelen dat het 'onverantwoordelijk' zou zijn om het Verdrag van Lissabon te verwerpen ...

"Dat zijn mensen die denken dat dit Verdrag het 'meer geavanceerde ding' is, dat de EU ons optilt uit het enggeestige provincialisme enzovoort. Ze noemen zichzelf progressief, maar ze hebben niet eens klassenbewustzijn. Maar zonder class analysis kan je nooit écht progressief zijn: vroeg of laat val je voor de listen van de machthebbers."

Dat viel me op in uw boek: de machthebbers - om te beginnen bij de auteurs van de Amerikaanse Grondwet - hebben wél altijd een klassenanalyse.

"Natuurlijk! Madison en co wisten heel goed wat hun job was: de wereld veilig maken voor de grootgrondbezitters, de slavenhouders en de grote kooplui. Die worden gezien als uitverkoren om de wereld te leiden. Op dat punt is er niets veranderd. Ze denken er nog precies hetzelfde over."

(Foto Jocelyn Gautama)

Eén van de rode draden doorheen uw boek is de constante transfer van rijkdom van de werkende bevolking naar de elite. Het 'bailout' plan voor de financiële sector zal u niet verbaasd hebben, denk ik dan?

"Het is inderdaad een voorbeeld van opwaartse redistributie van degenen die rijkdom creëren naar degenen die de rijkdom accumuleren. Het past helemaal in de logica van het kapitalisme. De woordvoerders van de financiële wereld waarschuwden ons dat, als ze die 700 miljard dollar niet kregen, de banken failliet zouden gaan, er geen krediet meer zou zijn, bedrijven op de fles zouden gaan, jobs verloren: een neerwaartse spiraal, een meltdown, een depressie erger dan die van de jaren dertig, ... Je zag hoe snel Bush tekende: het was een kwestie van uren. Maar nu ze hun geld binnen hebben, hoor je er geen woord meer over. Nochthans voorspellen de commentatoren nog steeds dezelfde zware kredietproblemen, faillissementen, afdankingen, ... Met andere woorden: exact hetzelfde als wat ze zeiden dat zou gebeuren als ze het geld niét kregen."

"Maar waar is de crisis van de reële economie? Zijn de mensen gestopt met brood eten, met zich te kleden? Hebben ze geen transport meer nodig? Geen huis? Willen ze niet meer werken? Natuurlijk niet, maar het doel van het kapitalisme is niet om jou of mij te voeden, te kleden, te huisvesten of te vermaken, maar alleen om geld te verdienen. Als dat kan door een huis te bouwen, okee. Als ze er een huis voor moeten vernielen, ook goed. Het enige doel is geld verdienen. Dat zeggen ze zélf. De baas van U.S. Steel zei ooit: "U.S. Steel is not in the business of making steel. It's in the business of making a profit". Deze crisis is een crisis van de financiële economie: de papieren economie waarin je geld verdient met hedge funds, subprime mortgages enzovoort."

"De grote bron van werkgelegenheid in de VS zijn niet de grote concerns en multinationals. Die schrappen constant banen om ze te exporteren naar goedkopere arbeidsmarkten. De grote bron van jobcreatie zijn kleine en middelgrote bedrijven en de publieke sector. Maar daarin wordt constant gesnoeid."

(Foto Jocelyn Gautama)

U zegt dat progressieven veel meer zouden moeten investeren in 'counterpropaganda'. Wat bedoelt u daarmee?

"Honderd jaar arbeidersstrijd in de VS en geen enkele vakbond die er ooit aan gedacht heeft om een radiozender of TV-station op te starten... Ze hadden er gewoon geen benul van hoe ze met de media moesten omgaan. Ze konden omgaan met werknemers, vechten voor contracten, betogingen organiseren, ... Maar als de media langskwamen werden ze plots nerveus en wisten ze niet wat te zeggen. Ze wisten zelfs niet hoe ze moesten communiceren met het grote publiek, laat staan dat het idee bij hen opkwam dat ze hun eigen media nodig hadden. Maar natuurlijk moeten er media van de werkende klasse komen! Welke hoop hebben we anders? De greep van het grote geld op de mainstream media is zo sterk dat enkel de agenda's en opinies van de machthebbers aan bod komen. Andere opinies en agenda's zijn gewoon onzichtbaar. Daarom hebben we onze eigen media nodig."

"Het volstaat niet om te gaan betogen: 'Help de daklozen in onze wijk', 'Red de jobs in onze sector', ... We moeten ook de vraag op de agenda zetten waarom de mensen zo arm zijn, de huur zo hoog is, waarom zoveel fabrieken sluiten enzovoort. What's going on? En wie wordt er beter van? 'Cui bono?' zoals de Romeinen zeiden. Waar komt die armoede vandaan? Wat is de relatie tussen armoede en rijkdom? En dan bedoel ik niet gewoon zitten zuchten van: 'kijk eens hoe oneerlijk: zoveel rijkdom naast zoveel armoede'. Er moet een ideologische analyse zijn van het dynamische verband tussen beide. Rijkdom creëert armoede. Rijkdom heeft armoede nodig. Je kàn geen rijke slavenhouder zijn als je geen slaven bezit die 15 uur per dag werken om jou te verrijken. Dat bredere plaatje ontbreekt meestal totaal."

Referentie: Michael Parenti, Democratie voor de elite, 2008, Uitgeverij EPO (Berchem), 431 blz. Isbn: 978 90 6445 475 2