Marc-Antoon18 juli 2008 – 16:59

“Als je het recht bestudeert zie je dat het al veel vroeger is begonnen dan 11 september 2001,” zegt Jean-Claude Paye. “De Amerikaanse Patriot Act was niet eens een nieuwe wet, maar een verzameling van verschillende projecten die al bestonden. De eerste versie was drie dagen na 11 september al gereed. Dat lag dus allemaal al klaar.”

“Ook in België zien we al vanaf het eind van de jaren negentig een geheel van hervormingen ontstaan, zoals de wet van 1998 die het pro-actieve onderzoek legaliseert, of de wet op de criminele organisaties (die in feite een voorloper is van de antiterrorismewet van 2003), of het invoeren van de éénheidspolitie (die alle macht aan de vroegere Rijkswacht geeft). Ook de creatie van het federaal parket is een hervorming die dateert van het eind van de jaren 90, lang voor de aanslagen van 2001 dus,” legt hij uit.

Maar 11 september heeft de zaken wel versneld?

Jean-Claude Paye: “Ja natuurlijk. Sommige dingen zaten vast. Neem nu het Amerikaanse 'Carnivore'-systeem, dat moest toelaten om het geheel van emails in real time te lezen. Dat probeerden ze er al jaren door te duwen, zonder succes. Met de aanslagen van 11 september is dat gepasseerd comme une lettre à la poste... De aanslagen zorgden dus tegelijk voor een versnelling van het proces én voor een legitimering ervan: we weten nu waarom onze vrijheden worden opgeheven, het is om ons te beschermen tegen het terrorisme.”

Maar als niet het terrorisme de aanleiding is, wat dan wel?

“Wat je in deze affaire moet zien is een transformatie van de staatsvorm: het einde van de rechtstaat, die aan haar burgers een geheel van fundamentele individuele en collectieve vrijheden garandeerde. De strijd tegen het terrorisme is de procedure waarmee men die transformatie doorvoert.”

“Wat het terrorisme daarvoor zo interessant maakt, is dat het toelaat om een permanente uitzonderingstoestand in te voeren. De strijd tegen het terrorisme is immers ongedefinieerd: niet afgebakend in de tijd, en zonder duidelijke vijand – de vijand is veelvorming en telkens nieuw. Dat laat toe om telkens weer uitzonderingstoestanden te creëeren, die dan in de wet binnendringen, waarna je weer een nieuwe uitzonderingstoestand creëert, en zo maar door... Zo is er in de VS in 2006 een heel belangrijke wet gestemd, de Military Commission Act. Die wet legaliseert de speciale rechtbanken die na de aanslagen van 2001 gecreëerd zijn per presidentieel decreet. Daar zaten we in een uitzonderingstoestand, een noodtoestand: er was een aanval geweest, dus men creëert speciale rechtbanken die door die noodtoestand worden gelegitimeerd. Maar in 2006 kruipt die noodtoestand dus de wet binnen... Op dat moment zitten we niet meer in een noodtoestand, maar treden we de permanentie binnen. Die extreem liberticide speciale rechtbanken worden de basis waarop zich een nieuwe rechtsorde construeert.”

“Dat verhaal van die militaire commissies is min of meer bekend, maar er is nog een ander element in die wet dat in feite veel belangrijker is. De Military Commission Act geeft aan de Amerikaanse president de macht om om het even welke persoon, waar ook ter wereld, tot 'illegale vijandelijke strijder' (illegal enemy combatant) te verklaren. Iedereen: ook burgers van landen waarmee de VS niet in oorlog zijn, ook Amerikaanse burgers zelf... Iedereen kan worden aangeduid als 'illegale vijandelijke strijder', dwz. als iemand die niet alleen een vijand is van de VS, maar die bovendien 'illegaal' is. Dat is iemand die geen enkel recht heeft, want omdat de strijder een 'vijand' is, is het strafrecht niet van toepassing, maar omdat de strijder 'illegaal' is, zijn ook de beschermingen van de Conventie van Genève niet van toepassing. Elke juridische bescherming, hetzij van penale, hetzij van internationale aard, valt weg. Men kan dus doen wat men wil: je eindeloos gevangen houden, je voor militaire rechtbanken brengen waar het recht op verdediging onbestaande is...”

“Dat is de situatie van 2006: de VS eigenen zich het recht toe om om het even wie ter wereld als 'vijand' aan te duiden, én het recht om die persoon te vangen, te ontvoeren en over te brengen naar de VS. De volgende stap is de optie dat de VS zich die personen gewoon laat uitleveren door de betrokken landen. Dat is de inzet van de recente Belgische en Franse processen tegen de zgn. netwerken van kamikazes voor Irak: de integratie, via de rechtspraak, van de Amerikaanse notie 'illegale vijandelijke strijder' in onze Europese rechtsorde.”

Via die processen voor de Belgische en Franse rechtbanken?

“Wat is er in Frankrijk en België gebeurt? Men veroordeelt mensen omdat ze zijn gaan vechten in Irak, of omdat ze deel uitmaken van een groep waarvan àndere leden zijn gaan vechten in Irak... Dat wil zeggen dat die rechtbanken zich de universele competentie toeëgenen om te oordelen wat goed en slecht is in Irak. Bijvoorbeeld dat het Irakese regime, geïnstalleerd door de VS, een legitiem regime is. Of dat er in in 2005 geen oorlog meer was, ook al zaten er 150.000 Amerikaanse soldaten en 120.000 huurlingen. Gewoon omdat de VS hebben verklaard dat de oorlog voorbij was. Zo worden de mensen die zich verzetten tegen de Amerikaanse bezetting automatisch terroristen. Het is exact dezelfde redenering die tijdens de Tweede Wereldoorlog werd ontwikkeld door de Duitse bezetter: aangezien België en Frankrijk hadden gecapituleerd, werd elke verzetdaad een daad van terrorisme. Dus ondanks het feit dat de VS ten oorlog zijn getrokken op een totaal illegale manier – dat verhaal is bekend –, krijg je Belgische en Franse rechtbanken die mensen veroordelen omdat ze het Irakese verzet steunen. Dat is dus de introductie van de notie 'vijandige strijder' (als iemand die zich verzet tegen de Amerikaanse agressie) in de Belgische en Franse rechtsorde.”

“Maar sinds 2003 hebben we ook uitleveringsakkoorden met de VS. Daarin staat niets dat de uitlevering van Europese burgers aan de VS nog in de weg staat. Dat wil zeggen dat in een latere fase de Amerikanen zullen kunnen vragen om die Belgische en Franse burgers uit te leveren aan de VS, waar ze als 'illegale vijandige strijder' kunnen behandeld worden. Dat is de inzet van dit proces. Dat is enorm. De VS geven zichzelf met de Military Commission Act een jurisdictie over het geheel van de wereldbevolking, en eerder dan zich tegen deze imperiale daad te verzetten, passen landen zoals België en Frankrijk zich aan, via de weg van de jurisprudentie.”

Waarom doet men dat eigenlijk, de klassieke rechtstaat uithollen?

“In overgangsfases, waarin men de installatie voorbereid van nieuwe eigendomsverhoudingen, zien we wel vaker dat het strafrecht dominant wordt. Bestaande vrijheden worden opgeschort en het strafrecht begint het geheel van relaties tussen de burgers en de macht te regelen. Nieuw is dat het nu om een internationaal strafrecht gaat, een imperiaal strafrecht waarin de VS de regels bepalen en de andere landen, Europa op kop, zich vrijwillig integreren. Maar op zich is de centraliteit van het strafrecht historisch gezien niet nieuw."

"Ook bij het begin van het kapitalisme werden de vrijheden opgeschort. Het probleem in Engeland in de 18de eeuw en op het continent in de 19de eeuw was immers dat de mensen niet erg happig waren om hun 'vrijheid' om te gaan werken te gebruiken. Wat heeft men gedaan? In Engeland heeft men de Work Houses opgericht, werkgevangenissen om landlopers in op te sluiten en verplicht aan het werk te zetten. Ook op het continent kreeg je een heleboel wetten tegen de landloperij. Ook die hadden tot doel om de vrije circulatie van mensen tegen te gaan en hen aan het werk te zetten. In die periode, die verschillende decennia duurde, was het strafrecht dat de organische compositie van de samenleving regelde."

"Ook nu zitten we in een overgangsfase waarin zich nieuwe eigendomsverhoudingen aan het aftekenen zijn. Daarom accumuleert de bestaande macht wapens om zich te verdedigen tegen de mogelijke vormen van verzet die zich daartegen zouden kunnen voordoen. Het is dus een anticipatie van de machthebbers op toekomstige sociale strijd.”