Een zijstraat van de Friendrichstrasse was de Kochstrasse, die sinds enkele jaren officieel werd omgedoopt to Rudi Dutschke Strasse,waar op haar beurt de Axel Springerstrasse op uitgeeft. Berlijn in een notedop. Omdat Berlijn de straat een dubbele naam laat dragen is er actie om de Kochstrasse te doorstrepen. Vooral Die Linke voert hierrond campagne onder het motto: “Rudi Dutsche, damals ein grüner. Immer ein LINKER”. Rudi Dutschke, bekendste woordvoerder van de West-Duitse Studentenbeweging in de 60-tiger jaren, overleed in 1974 aan de gevolgen van een aanslag.

In de Babylon zaal aan de Rosa Luxemburgplatz in Berlijn, recht tegenover de Volksbühne, werden drie opeenvolgende avonden een debat georganiserd over Mei 68. Op 9 mei Cohn-Bendit en André Brie (Linke) over “1968 im Europa von heute”, vervolgens “Widerstand in Mauerland? DDR ’68 en tenslotte “Sonneninsternis (zonsverduistering) 1968 in Ost-Europa” met ondermeer Zarko Puhovski, 68-activist en Prof filosofie in Kroatië. De omgekeerde wereld in het Oosten vergeleken met het Westen zo kwamen wij tussen. Waar in het Westen mei 68 gericht was tegen het kapitalisme en tegen het nationalisme was mei 68 in het Oosten tegen het socialisme gericht en een versterking van de nationalismen. 68 viel ook een goede 20 jaar na WO-II en was te zien als een eerste generatiewissel. 20 jaar later in 1989 was er de Wende, een nieuwe generatie die vooral in het Oosten komaf maakte met een steriel (geworden) communisme. Nog eens twintig jaar later, in 2008 zijn er tekenen voor een algemene crisis van het kapitalisme (koopkracht, energie, klimaat, oorlogen) met mogelijk een algemene opstand tegen de uitbuiting en oorlog. Komt de ‘verelendung’ van de vermaledijde Marx, nu pas goed op gang, zo vroeg ik aan de filosofieprofessor.

In de schaduw van de Volksbühne, met bovenop het lichtend OST, op enkele stappen van de Alexanderplatz, was de gelegenheid te mooi voor een vraag of het geen mooie ‘dialectische’ synthese zou zijn (Marx dialectiek? Die van Hegel riposteerde de Kroatische prof) dat het socialistische potentieel in Duitsland vanuit de DDR-ervaring pas nu goed kon renderen omdat in Duitsland deze synthese zich ook economisch en ideologisch zou kunnen voltrekken, als de ‘Ossies’ wat meer in zich zelf zouden geloven tenminste en zich langs Die Linke ook politieke konden doorzetten. De Kroatische prof stelde dat het kapitalisme zou overleven doordat zij het goede van het socialisme beetje bij beetje zou overnemen.

De Rundfunkturm aan de Alexanderplatz, een van de weinige symbolen van de vroegere DDR die nog overeind staan, en in feite nog op gans Berlijn afstralen. Een teken voor de toekomst?

Marx en Engels bekijken het allemaal filosofisch vanop hun vaste stek aan de Alexanderplatz, met de majestueuze Dom op de achtergrond.

Unter den Linden, een km verderop naar de Brandenburger Tor werden op 10 mei 1933 op de Bebelplatz duizenden boeken verbrand, met vernoeming, een voor een, van de namen van de auteurs. “Waar men boeken verbrandt, eindigt men met het verbranden van mensen.” wist Heinrich Heine toen al.

Midden op de Bebelplaats, aan een verzonken gedenkteken werd een herinneringsboeket geplaatst samen met een boek van Marx en Engels dat er 63 jaar geleden verbrand werd. Tien jaar later was hetzelfde lot beschoren voor van miljoenen Joden en politieke gevangenen.

De bouw van een groot Documentatie- en bezoekerscentrum in Berlijn laat al 63 jaar op zich wachten. Vieftien jaar geleden werd het project Topografie der Terrors gestart en aanbesteed maar de uitvoering liep vast zodat er een nieuwe aanbesteding diende te gebeuren die hopelijk de komende jaren een realisatie zal kennen. Nu is de Topografie voorlopig geïnstalleerd in de buitenlucht, kruiselings op de Wilhelmstrasse, de straat en omgeving waar alle centrale gebouwen stonden van het Nationaalsocialistische staat-en onderdrukkingsapparaat, die, spijtig genoeg, na de oorlog volledig met de grond werden gelijk gemaakt.

In een soort gracht die de fundamenten van de vroegere gebouwen heeft blootgelegd wordt een op zich pedagogische en inhoudelijk interessant historisch overzicht gebracht dat evenwel volledig gedomineerd wordt door het restant van de Muur, een meer dan symbolische uitdrukken van het de gevoelens van de Duitsers en Berlijners. In zon en regen, weer en wind moet men evenwel de boks van het nationaalsocialisme in de maag incasseren.

Uittreksel uit een rede van Heinrich Himmler van 4 oktober 1943, die langs een geluidsband word weergegeven. Het is meer dan ontnuchterend in Himmlers arrogante intellectuele betweterigheid wanneer hij verwijst naar het zware offer van de jodenvernietiging waar elke burger met uitzonderingen afkomt maar waar de globale politiek van uitsluiting op basis van “superioriteit” moet doorgezet worden: “Das jüdische Volk wird augerottet”. De toespraak doet in argumentatie, populisme en klankkleur denken aan de superioriteit waar De Winter en Filip De Man zo prat op gaan als het de ‘Westerse’ waarden en normen betreft.

Straatfeest en Karnaval der kulturen in het Bezirk Kreuzberg, een van de vele levende harten van Berlijn. Onder het U-bahn station Hallesches Tor aan de waterkant, vond een volksfeest plaats dat wat omvang en aanwezigheid betreft te vergelijken is met Couleur Café, zonder de grote optredens weliswaar. Een bonte kleurrijke verzameling Berlijners aan het feest, onder een stralende zomerzon. Opeenvolgende muziekgroepen, met een podium speciaal voor wereldmuziek zorgde continue voor grote ambiance aan de veelvuldige kraampjes en eetstandjes. Intussen ging over een traject van 3 km het Karnaval der Kulturen door met vooral deelname van kinderen en jeugdgroepen met veel volk langs de kant van de weg.

In het Deutsches Historische Museum te Berlijn wordt de geschiedenis van Duitsland uit de doeken gedaan, met ondermeer de 12 jaar van het nationaalsocialisme. In de tentoonstelling zijn we evenwel verloren gelopen om van 8.4 naar 8.5, de slag om Stalingrad te belanden. Liefst 6 ‘hoeken’ moesten we doen en eerst langs hoofdstuk 9, 10 en 11 passeren. De volgende dag hebben we na enig aandringen hierover uitleg kunnen vragen aan de directeur van het museum en de verantwoordelijke voor deopstelling. Het is zeker niet ‘intentioneel’, elke tentoonstelling heeft zo z’n moeilijke punten om van het een naar het ander te gaan. Ook miste ik de informatie dat in de ‘Vernichtungskrieg gegen der sowjetunion” 150 divisies werden ingezet tegenover 30 langs de West-zijde om de geallieerde invasie op te vangen. Was en is er in het Westen geen onvermogen om de oorlog tegen de URSS en de 28 miljoen slachtoffers die Rusland heeft gebracht te begrijpen, en is het niet aan Duitsland zelf om eens de juiste rekening te maken van het leed dat zij aangericht hebben onder de 12 jaar nationaalsocialisme?

Een ander, spitser Museum is dat van Heinrich Zille, die de Berlijnse ‘volksmens’ in al z’n facetten en belevenissen in beeld bracht als tekenaar, schilder, fotograaf en filmmaker. In het kleine maar gedocumenteerd Museum dicht bij de Alexanderplatz krijgt men voeling met zijn en de Berijnse leefwerled en even verderop kan men op de Alexanderplatz in het Zille-Cafetaria in openlucht voor 4,5 € een dagschotel krijgen.

Die Brücke, met Ernst Ludwig Kirchner als belangrijkste bepalende figuur, heeft tussen 1907 en 1911 een nieuwe wind doen waaien in de Duitse (en Europese) schilderkunst met wat als het Duits expressionisme betiteld wordt. De neerslag van hun vrije schilderen in de vrije natuur met vrije mensen in vrije beweging heeft overal in Europa en de wereld al tot belangwekkende tentoonstellingen geleid, behalve in België. Hun tekeningen in atelier in Dresden en aan de nabijgelegen Moritzburger meren geven daar een goed beeld van dat interesse blijft wekken. Samen met de andere Brûcke-schilders werd Erns Ludwig Kirchner als "entarted", ontaard beszchouwd en 628 van zij werken werden uit de duitse musea verwijderd. Omdat hij zo verbonden was met z'n kunst, die niet voor niets 'expressionisme' heet, zag hij geen andere uitweg dan zelf voor de dood te kiezen in 1938. Tussen 1 juni 2008 en maart volgend jaar gaan drie opeenvolgende Kirchner-tentoonstellingen door in Berlijn. Van 25.05.08 tot 24.08.08 vind daarbij in Berlijn ook de Expressionale 2008 plaats in het Kunstzentrum in den Park Kolonnaden am Potsdamer Platz, met ondermeer een speciale aandacht voor het erotische werk George Grosz.

Het Kathe Kollwitzmuseum in Berlijn is een nog altijd aansprekende, prangende en in verdriet gedrenkte belevenis. De dood is er lijfelijk aanwezig, ondermeer in het grafische beeld van de moord op Rosa Luxemburg en Karl Liebknecht in 1919, die ook niet onder de DDR een standbeeld kreeg, ook al is het voetstuk op de Potsdammer Platz te bezichtigen. Na de dood van haar zoon Peter in 1914 in ‘Flandern’ maakte Kathe Kollwitz het “Ouderpaar”. In 1933 wordt ze gedwongen ontslag te nemen als “Leiterin der Meisterklasse für Grafik”. In 1943 verhuist ze naar Nordhausen en later naar Moritzburg bij Dresden, waar 40 jaar vroeger de schilders van Die Brücke het leven in alle vrijheid ontdekten en schilderden. De 77-jarige Kathe Kollwitz stierf in Moritzburg op 22 April 1945, twee weken voor het nationaalsocialisme werd verslagen.