Bart Roels04 juni 2008 – 16:31

Na enkele decennia van ecologische strijd wordt het stilaan duidelijk dat, hoewel noodzakelijk, individuele gedragsverandering niet zal volstaan om een ramp te vermijden. Er zullen wereldwijd drastische economische en politieke maatregelen nodig zijn van een schaal die de mensheid nooit gekend heeft. Hierbij moet de link met sociale rechtvaardigheid gelegd worden, om twee redenen. Ten eerste kan het niet de bedoeling zijn dat diegenen die het minst aan het probleem bijdragen en er het minste voordeel uit halen er de grootste offers voor moeten brengen. Ten tweede kan de transitie enkel slagen als er een breed gedragen beweging gemobiliseerd wordt, waarin milieu- en sociale organisaties niet door kapitaal en industrie tegen elkaar uitgespeeld worden.

Daarom organiseerde Klimaat en Sociale rechtvaardigheid op zondag 1 juli twee opeenvolgende panelgesprekken tussen vertegenwoordigers van vakbonden, milieuactivisten en sociale bewegingen in de Leuvense Jeugdherberg De Blauwvoet.

Het is onbegonnen werk om hier al de nuances van het debat dat volgde weer te geven. Daarom geef ik enkel de hoofdlijnen aan en verwijs naar andere bronnen voor meer informatie.

1/ Energie: te duur of niet duur of niet duur genoeg?

Het tijdperk van de goedkope fossiele brandstoffen is definitief voorbij

De laatste zes generaties zijn we er aan gewend geraakt dat er een overvloed aan goedkope olie en gas beschikbaar was. Daarmee werden deze de basis voor de productie van zowat alles, niet enkel energie, maar ook plastics, medicijnen, meststoffen,... Mensen zijn de hierop gebaseerde levensstijl als een basisrecht beginnen beschouwen. Professor Wautelet en met hem de meeste specialisten in dit domein geloven echter dat er vanaf 2011 tekorten zullen ontstaan.
De wereldolie- en gasproductie zullen tegen dan beginnen afnemen, terwijl de vraag door toenemd autogebruik en economische ontwikkeling zullen blijven stijgen. Daardoor zullen de prijzen op ongekende wijze omhoog schieten. Onder wetenschappers is er een consensus dat het tijdperk van goedkope olie voorbij is.

Op het eerste zicht lijkt dit vanuit klimaatoogpunt goed nieuws. De huidige samenlevingen zijn echter door jarenlange ontkenning van het probleem totaal onvoorbereid op het post-petroleum tijdperk. Ons hele transportsysteem is bvb gebaseerd op vrachtwagens en er is hier gewoon geen realistisch alternatief beschikbaar voor olie.

We zullen dus moeten overschakelen op o.a.treinvervoer en volledige productiesectoren zullen moeten verhuizen om bereikbaar te blijven. Woningen zullen veel energiezuiniger moeten gaan functioneren. Voor het personenvervoer zal er massaal moeten overgeschakeld worden op het openbaar vervoer. Maar voor al deze dingen zijn tijd, geld en gekwalificeerd personeel nodig (bvb isoleerders). En de klok tikt steeds sneller, want ironisch genoeg zal er voor een succesvolle transitie olie nodig zijn, voor de bouw en de plaatsing van windmolens bvb.

Laat de armen de rekening maar betalen
Ondertussen worden de zwakste groepen hard getroffen door stijgende prijzen voor verwarming en electriciteit. Uitkeringen en de laagste lonen stijgen immers niet mee met de prijzen. Bij een steeds groter aantal gezinnen worden begrenzers of budgetmeters geïnstalleerd. Probleem daarbij is dat de hoeveelheid gas en electriciteit waartoe wanbetalers toegang krijgen aangepast wordt aan hun budget en niet aan hun behoefte. Armen wonen immers vaker in slecht geïsoleerde woningen en zijn bij gebrek aan alternatief vaak aangewezen op electrische verwarming.

Extra schrijnend aan deze situatie is dat het meestal gaat om huurders die zelf weinig invloed hebben op de energie-efficiëntie van hun woning. Nog erger wordt het wanneer men beseft dat de electriciteitsfactuur in België degressief is, d.w.z. dat men per Kwh minder betaalt naarmate men meer verbruikt. Het is duidelijk dat een dergelijk systeem zowel op het vlak van rechtvaardigheid als voor het realiseren van uitstootreducties contraproductief werkt.

Wat te doen?
Vraag is dan ook of het niet rendabeler zou zijn om eerder te investeren in de leefkwaliteit van de armen dan in de ondersteuning van het verbruik. Het gaat immers niet om de hoeveelheid electriciteit, gas of stooklie die men verbruikt, maar om de warmte, het licht en het comfort dat een gezin daarmee kan realiseren. In die zin moeten we mischien eerder investeren in isolatie van woningen dan in het plaatsen van budgetmeters ( 600 euro/stuk). Ook valt te denken aan strenge normen voor bouw en renovatie van sociale woningen. En natuurlijk zou het ook helpen als de prijs van energie progressief berekend werd.

Bovendien is de vraag of overconsumptie een probleem is van de vraag of dat het probleem eerder aan de aanbodzijde en de overheid ligt. Na de vrijmaking van de energiemarkten is de overheid immers steeds meer haar greep op de producenten kwijtgespeeld. Hun winsten zijn enorm gestegen, zonder dat daar enige inspanning naar het klimaat toe tegenover stond.
Tijdens het debat leek er een behoorlijk grote consensus te bestaan dat er meer overheidsingrijpen nodig is, een soort Marshallplan, omdat veel maatregelen op een termijn van 10-20 jaar gerealiseerd moeten worden, terwijl kapitaal winst op korte termijn zoekt.

Daarnaast is het mogelijk om energie op een zuinigere manier te produceren, bvb door de restwarmte van electriciteitscentrales te gebruiken voor de verwarming van woningen. Als men beseft dat slechts één extra kolencentrale meer CO2-uitstoot veroorzaakt dan de isolatie van alle Belgische woningen zou kunnen compenseren, dan weet men waar de prioriteiten moeten liggen. De overheid heeft de plicht om de producenten door regelgeving te verplichten hun energie op de meest efficiënte manier te produceren en verdelen. De ervaring leert dat noch industrie, noch energieleveranciers bereid zijn om inspanningen te doen om het klimaat te redden, zolang de overheid hen daar niet toe verplicht. Ook naar de producenten van apparaten toe kan de overheid een veel grotere rol spelen. Zo legt de Europese Unie nu al normen op voor het verbruik van electrische toestellen, maar die zijn nog veel te soepel.

Wat we ook doen, het zal geld kosten. Vraag is waar dat vandaan moet komen. We lopen nl. het risico om grote bevolkingsgroepen van de klimaatdoestellingen te vervreemden, als die in hun woede over de verlaging van hun koopkracht niet zozeer de superwinsten van de bedrijven en energieproducenten dreigen te viseren als wel de hoge energieprijzen en de klimaatdoelstellingen.

Daarom stelt Tom Demeester, energiespecialist van de PVDA en initiatiefnemer van de petitie 6%BTW voor om de BTW tarieven op energie te verlagen van 21% naar 6%. Dit voorstel kan rekenen op brede steun van de vakbonden en de publieke opinie. Bram Claeys van Bond Beter Leefmilieu vreest echter dat het op deze manier verlagen van de prijs, die desondanks zal blijven stijgen, slechts tijdelijk soelaas kan bieden en bovendien de budgetten voor noodzakelijke investeringen in energiebesparende maatregelen zou kunnen verminderen. Peter Bosteyn (ABVV) vraagt zich af of er geen compromisvoorstel mogelijk is: waarom zou de BTW op energie bvb niet in progressieve schijven naar gebruiksvolume bepaald kunnen worden. Op die manier blijven de inkomsten voor de overheid gelijk, maar sparen we de minst koopkrachtige consumenten. Een andere bron van inkomsten zou kunnen bestaan uit het afromen van de superwinsten van energieproducenten.

2/ De handel van kyoto: gaan CO2-quota het klimaat redden?

Of maken ze alles alleen maar erger?
Daniel Tanuro, medeoprichter van de klimaatoproep, ziet verschillende nadelen in een emissiehandelssysteem. Het systeem zoals het tot nu toe in Europa wordt toegepast heeft er enkel toe geleid dat energiebedrijven en industrieën, waaronder zelfs olieproducenten extra winsten konden maken, de zogenaamde “windfall profits”. Daarmee wordt de macht van diegenen die het minste belang hebben bij een energietransitie natuurlijk alleen maar groter. Dit valt te verklaren doordat deze bedrijven in de periode 2005-2007 de emissierechten gewoon gratis kregen en zoveel ze wilden. Bovendien voorziet het huidige systeem in een regeling waarbij Europese bedrijven extra emissierechten kunnen verwerven door “schone investeringen” in opkomende industrie- of derde wereldlanden. Hiermee wordt het “common but differentiated responsibility” principe op de helling gezet.

Daardoor zou een groot deel van de inspanning op de schouders van de minst ontwikkelde landen terecht komen en hiermee zouden westerse bedrijven dan een business as usual politiek kunnen rechtvaardigen, met andere woorden zelf niets doen. Dit komt neer op de zwakste schouders de zwaarste lasten laten dragen. En dit zou opkomende industrielanden als China en Indië er dan weer van kunnen overtuigen dat ze ook niets moeten doen, aangezien de grootste historische vervuilers het vertikken om zelf hun systeem aan te passen.

Door chantage met banenverlies zouden in het westen dan weer de werkende klassen tegen de klimaatdoelstellingen opgezet kunnen worden.
Bovendien is privé-bezit van koolstofuitstootrechten eigenlijk een privatisering van de cyclus van het leven zelf. En als enkel co2-uitstoot in de berekening van de kostenefficiëntie wordt opgenomen, wie zegt dan dat zaken zoals hongersnood door omzetting van voedsel in brandstof, of doden door fijn stof niet uit de overwegingen voor of tegen een investering zullen verdwijnen?

Of moeten we toch naar een systeem van emissiehandel?
Andere sprekers waren het hiermee eens inzoverre dat iedereen het gratis uitdelen van uitstootrechten aan vervuilers en de creatie van “windfall profits”als volledig immoreel beschouwde. Iedereen ging ook akkoord dat de band tussen uitstootrechten in de oude industrielanden en investeringen in opkomende naties en ontwikkelingslanden moeten doorgeknipt worden. We kunnen immers niet vragen dat China en India zwaardere inspanningen doet dan het westen. Zelfs de Europese Commissie is het hier in principe mee eens.
Het belangrijkste volgens o.a. Tinne Vanderstraeten (Groen) is echter dat het niet gaat om louter “trade”, maar om “cap and trade”, waarbij cap staat voor maximaal toegelaten uitstoot. Belangrijk hierbij zowel volgens vakbonden als milieubeweging is dat de cap laag genoeg gelegd wordt. Bovendien is iedereen het er over eens dat dit op Europees niveau moet gebeuren. Bram Claeys merkte ook nog op dat het omwille van de enorme hoogdringendheid moeilijk wordt om nog alternatieven voor het cap and trade systeem uit te werken. Ook de vakbonden geloven dat een prijskaartje de enige efficiênte prikkel is die actoren daadwerkelijk tot actie aanzet, maar het EVV wil eventueel nog wel gratis uitstootrechten weggeven op voorwaarde dat bedrijven verplicht worden te investeren in schone technologie en R&D.

Conclusie
Het laatste woord over deze hele problematiek is nog niet gezegd. Er is ook nog geen consensus over alles. Er is wel veel openheid en een duidelijke bereidheid om deze te vinden. Niemand twijfelt nog aan de ernst en de hoogdringendheid van de situatie. Het kristalisatiepunt voor een dergelijke consensus lijkt mij het common but differentiated responsibility principle. George Monbiot noemt dit in ”Heat“ contraction and convergence. .Met andere woorden, iedereen aanvaardt dat er een dalend plafond is aan de groei voor de mensheid als geheel = contraction, maar dat de minst bedeelden nog meer mogen gebruiken, terwijl de meer gepriviligeerden zullen moeten inbinden = convergence.
Naast rechtvaardigheid is efficiëntie de belangrijkste voorwaarde om voldoende maatschappelijke steun te vinden voor de omschakeling naar het post carbon tijdperk. Een daling van de uitstoot betekent niet dat deze gepaard moet gaan met een evenredige daling van het comfort. Spaarlampen en openbaar vervoer kunnen bvb voorzien in veel meer licht, respectievelijk mobiliteit per ton co2 dan gloeilampen en SUV’s. Hoe minder mensen hun levensstijl moeten aanpassen, hoe makkelijker het zal zijn om hen mee te krijgen om de maximale “cap” die het ecosysteem kan dragen te aanvaarden.

Over welke rol marktmechanismen in dit verhaal moet spelen is er nog geen overeenstemming. De ervaring leert wel dat de markt alleen zeker niet zal volstaan. Zonder een actief regulerende overheid zal het niet lukken. Daarover is wel overeenstemming.

Een ander punt waar iedereen akkoord is, is dat we niet kunnen wachten tot we het over alles eens zijn voor we tot actie overgaan. Het meer gepriviligeerde deel van de wereldbevolking slaagt er tot nu toe immers met succes in zijn onrechtmatige rijkdom te verdedigen ten koste van de have nots.

Bij mij overheerste na dit seminarie het gevoel dat we op de drempel staan van een revolutionaire omwenteling zonder voorgaande, of we dat nu willen of niet. We hebben de materiële basis van het leven zoals we dat kenden letterlijk verbrand. Dat de wereld er over twintig jaar volledig anders zal uitzien is een zekerheid. Peak oil komt eraan, als we er al niet voorbij zijn en alle tekenen wijzen op dit laatste. Of het een middeleeuwse, apocalyptische puinhoop wordt of juist een zowel rechtvaardigere als ecologischere wereld hangt af van de vraag of we zeer snel in staat zijn een massale beweging met een consistent programma op de been te krijgen. Marc Alexander (ACV) merkte, volgens mij terecht, op dat de vakbonden gemobiliseerd hadden voor de klimaatdag van 8 december. Volgens hem zou de milieubeweging ook moeten mobiliseren voor de grote vakbondsbetogingen. In het ideale geval komen de geesten steeds dichter bij elkaar en gebeurt dit in de toekomst systematisch.
Ik denk dat niemand dat op deze namiddag in twijfel heeft getrokken en dat is reden tot hoop.

Tot slot wil ik benadrukken dat dit verslag een zeer onvolledige weergave is van een technische, moeilijke en uitgebreide discusie. Ik zou de sprekers onrecht aandoen als ik er niet op zou aandringen verder te lezen.

Sprekers:
Tinne Vanderstraeten (kamerlid en klimaatspecialiste Groen!)-Tom Demeester (energiespecialist, initiatiefnemer van de petitie 6%BTW)-Prof Wautelet (Université de Mons-Hainaut, membre de l’aspo)-Bram Claeys (Bond Beter Leefmilieu)-Marc Alexander (ACV-delegué Umicore-Kempen)-Thibaut de Menten (Reseau Wallon pour l’acces durable à l’énergie)-Jean-Baptiste Godinot (vzw Respire, Stop de Groei!)-Peter Bostyn (Vlaams ABVV)-Daniel Tanuro (mede-oprichter van de klimaatoproep)-Hubert Hedebouw (Luiks staalarbeider en syndicalist)

Moderatoren
David Dessers en Wiebe Eekman

Manifesteren voor het klimaat meer dan ooit dringend nodig
In december van dit jaar treffen de regeringsvertegenwoordigers elkaar in Poznan (Polen). Ze zullen er trachten nieuwe stappen vooruit te zetten in een nieuw, internationaal post-kyotoverdag. Nog een jaar later moet dit dan ondertekend worden in Kopenhagen.
“Klimaat en sociale rechtvaardigheid” sluit aan bij de oproep van de Global Climate Campaign en nodigt iedereen uit om te manifesteren op zaterdag 6 december 2008. Een eerste bijeenkomst ter voorbereiding van de betoging vindt plaats op Maandag 23 juni 2008 om 15 uur in de lokalen van de CNCD, Handelskaai 9, 1000 Brussel. Meer info: www. Klimaatoproep.be, tel 0486.69.69.27

Links

-ASPO, Association for the Study of Peak Oil and Gas), www. Aspo.be
- Reseau Wallon pour l’acces durable à l’énergie, - www.e-p.be
-ABVV en klimaat, www.fgtb.be/CODE/nl/Dossier/Speciale/Klimaat/c01_05e07.htm
-Strijd voor het klimaat en antikapitalisme, /www.sap-rood.be
-Bond Beter Leefmilieuover klimaat en energie, www.bblv.be/theme.php/3
-standpunten van Groen! Over klimaat en energie, www.groen.be/homepage_page.asp?page_id=256
-vakbond en klimaat op Europees niveau, www.klimaat.be/climat_klimaat/pdfs/stakeholders_unions.pdf
- www.klimaatoproep.be - www.climatetjusticesociale.be.