Indymedia.be is niet meer.

De ploeg van Indymedia.be is verhuisd naar DeWereldMorgen.be waar we samen met anderen aan een nieuwswebsite werken. De komende weken en maanden bouwen we Indymedia.be om tot een archief van 10 jaar werk van honderden vrijwilligers.

[Boek] Flat Earth News, wanneer de aarde weer plat wordt

[Boek] Flat Earth News, wanneer de aarde weer plat wordt

BRUSSEL -- Peter Vandermeersch en Christian van Thillo zullen het misschien niet meteen toegeven (op vlak van het ontkennen van problemen moeten ze niet onderdoen voor Yves Leterme), maar de media gaan wereldwijd door een diepe crisis. Onderzoeksjournalist Nick Davies zet in Flat Earth News de diagnose en de oorzaken nog eens op een rijtje.

CoverFEN.jpg

Het gaat niet goed met de geschreven pers. “Een crisis zonder voorgaande”, zo noemt SNJ, de grootste Franse journalistenbond de huidige malaise. Bij onze zuiderburen is de recente staking bij Le Monde natuurlijk meest in het oog springend, maar de vakbond CFDT telde de voorbije negen maanden 28 stakende redacties. In de VS kwam de op één na grootste krant The Wall Street Journal in handen van mediamagnaat Rupert Murdoch. Na lang weerstand te hebben geboden aan de crisis schrapt nu ook The New York Times 100 jobs in haar newsroom. The State of the News Media 2008, het jaarlijkse rapport van The Project for Excellence in Journalism schetst een donker beeld van de toekomst. “Newspapers are still far from dead, but the language of the obituary is creeping in. The industry has been in declining health for some time now. It got sicker rather than better in 2007, and 2008 offers no prospect of a quick cure.”

Midden in dat somber klimaat legde de veelgeprezen journalist Nick Davies (van ondermeer The Guardian) in zijn boek Flat Eart News het zieltogende lichaam van de commerciële media op de onderzoekstafel. Een gewaagde zet, zo beseft ook Davies. “Dog doesn't eat dog. We dig wherever we like – but not in our own back garden. In the last fifteen years, we have at least started running media pages, but the truth is that they are there primarily to attract advertisements; they don't usually put the spade in too deep.”

Nick Davies is één van die journalisten die de teloorgang van zijn sector niet langer wil aanzien en die de spade heel diep steekt. In Flat Earth News pakt hij zijn onderzoek aan als het onderzoeksteam van de misdaadserie CSI. Davies gaat langs bij alle betrokken partijen, laat een universiteitsteam statistisch onderzoek doen en verwerpt enkele hypotheses. Is alles wat verkeerd loopt de schuld van boosaardige eigenaars die eigenhandig artikels herschrijven als de inhoud hen niet zint of van adverteerders die dreigen hun reclamebudget in te trekken als hun merk hard wordt aangepakt in de krant? Misschien dat 5 of 10 % van de problemen daar aan te wijten zijn, schat Davies. Maar het probleem is zo omvangrijk dat er andere mechanismen moeten spelen.

Maar laten we eerst nog eens langs de crime scene lopen. Davies laat niet na de omvang van de misdaad in detail te beschrijven. Hoe kranten vehikels worden voor pertinente onzin en leugens als de millennium bug en de massavernietingswapens in Irak. Hoe de linkse krant The Observer in 2003 een pro-oorlogskrant werd. Hoe het aandeel van buitenlands nieuws steeds kleiner wordt. Hoe het komt dat overal ter wereld dezelfde eenheidsworst te zien is en waarom bijna alle activiteiten van vakbonden en andere sociale bewegingen, de Wereldbank of het IMF en de hele Europese politiek buiten beeld blijven.

Commerciële druk
Onderzoekers van de Cardiff University rekenden het na. In vier Britse kwaliteitskranten is 60 % van de berichten geheel of hoofdzakelijk afkomstig van de PR-industrie of één van de persagentschappen. Nog eens 20 % bevat sporen van één van die twee bronnen. Bij 8 % hadden ze sterke vermoedens dat het PR-materiaal bevatte, maar konden ze het niet bewijzen. Dat maakt dat amper 12 % van de artikels in de Britse kwaliteitskranten helemaal bijéén geschreven werd door de journalisten zelf. 70 % van de artikels bevatte feiten die helemaal niet gecheckt werden. Of zoals The Cardiff-onderzoekers besluiten: “Taken together, these data portray a picture of journalism in which any meaningful independent journalistic activity by the press is the exception rather than the rule.”

Oorzaak is de commerciële druk. Kranten moeten opbrengen en liefst zoveel mogelijk. “Commercial logic is not necessarily destructive”, schrijft Davies. “Applied, for example, to the production of cars or computers, it may well generate significant benefits... But, applied to news, that logic is highly damaging, cutting out human contact and with it the possibility of finding stories; cutting down time and with it the possibility of checking, thus producing stories in greater numbers at greater speed and of much worse quality.”

Volgens de Cardiff University produceren journalisten drie keer meer tekst dan twintig jaar geleden. Davies voert een journalist op van een Britse tabloid die 48 artikels schrijft per week. Als je het aantal artikels dat persagentschap Reuters dagelijks produceert, deelt door het aantal journalisten dan moet elke Reuters-correspondent dagelijks minstens vijf artikels produceren. Om kosten te besparen gingen er sinds 2002 5000 banen verloren bij Reuters.

Global village zonder journalisten
“The planet is a much less covered place”, is het harde verdict van Davies. Alle kreten over the global village ten spijt. Amerikaanse kranten besteden nu nog 2 % van hun bladzijden aan buitenlands nieuws. Dertig jaar geleden was dat nog vijf keer meer. Om te besparen worden buitenlandse correspondenten teruggehaald. De tv-zender CBS had vroeger bureaus in 24 landen. Daar blijven er nog drie van over. De hele buitenlandse staf van CBS telt 8 journalisten.Vier daarvan werken vanuit Londen. Soms doen ze hun stand up voor de moskee in Regent's Park zodat het tenminste toch nog lijkt alsof ze af en toe rondreizen. Newsweek had ooit bureaus in Beiroet en in Cairo. Nu wordt het hele Midden-Oosten verslaan vanuit Parijs en Londen.

Al die media zijn daardoor voor hun buitenlands nieuws bijna volledig aangewezen op twee persagentschappen: Associated Press en Reuters. Daardoor kijken één miljard mensen dagelijks naar dezelfde beelden en dezelfde invalshoeken die ze 's anderendaags ook terugvinden in hun kranten. Maar misschien dat AP en reuters dan toch tenminste de wereld coveren? Fout. AP heeft schrijvende reporters in 121 landen, Reuters in 92 landen. Dat betekent dat 40 % van de landen geen correspondent heeft van de twee grote persagentschappen. Bij de TV-redacties is het nog erger. 130 landen heeft geen TV-ploeg van één van de persagentschappen. Het gaat om landen als Canada, Ierland, Saudi Arabië en Congo.

Reusachtige en belangrijke landen als Brazilië, Zuid-Korea en Argentinië worden gecovered door een eenmansploeg van AP. Als er dus belangrijke dingen gebeuren, worden reporters vanuit buurlanden overgevlogen met alle gevolgen voor de kwaliteit van dien. “It tends to produce a consensus – and conservative – account of the world: reporters are flown out from their home bases at a few hours' notice and arrive in today's trouble spot with nothing but their preconceptions to guide them; then they plug in to a handful of obvious sources, usually including their own embassy, to have those preconceptions reinforced by official sources.”

De legendarische Amerikaanse journalist Walter Cronkite (ooit in peilingen geprezen als 'the most trusted man in America') kijkt het met lede ogen aan. “If Reuters or AP is the only one to get the story, that's a single source, and we should be double checking it... The problem is that you – that is, the organization that is accepting the service or the report – have lost control.” Helemaal erg wordt het als het klopt wat de baas van AP zegt. Zijn journalisten hebben niet de taak op zoek te gaan naar de waarheid, ze schrijven enkel zo accuraat mogelijk op wat er verteld wordt. Als de regering-Bush leugens vertelt over Irak dan komen die ongecheckt in de krant.

De PR-industrie mee aan de redactietafel
Dat leger overwerkte journalisten die hijgen naar nieuws is bijzonder gevoelig voor manipulatie van de PR-industrie. Terwijl het aantal journalisten afneemt, blijft het aantal mensen actief in de PR-industrie stijgen (in de VS van 19.000 in 1950 naar 162.000 in 1990). In Groot-Brittannië zijn er nu meer PR-mensen dan journalisten. Onder Blair steeg het aantal persberichten van de regering met 80 % tot 20.000 per jaar. Veel van die persberichten belanden bijna ongewijzigd in de kranten. The Columbia Journalism Review legde ooit eens één editie van The Wall Street Journal op de rooster. Meer dan de helft van de artikels was volledig gebaseerd op persberichten. En dat was nog voor Murdoch The Wall Street Journal aan zijn imperium toevoegde. Het oude model waarbij de journalist besliste wat en welke invalshoek belangrijk was, is in elkaar gestort. Nu is het de PR-industrie die die keuzes maakt.

Om zijn J'accuse helemaal af te maken, somt Davies nog eens de tien onverbiddelijke regels van de altijd kostenbesparende media op. Ga achter veilige feiten en ideeën aan. Niet-officiële bronnen tegenspreken zorgt alleen voor narigheid en veel extra werk. Als je dan toch een officiële bron tegenspreekt, laat die dan onderaan het artikel alles ontkennen ook als je weet dat dat een totale leugen is. Geef je lezers wat ze willen. Misschien stimuleert het de verkoop en het is alleszins goedkoper. Vergeet wat hoofdredacteur Arthur Christiansen van The Daily Express ooit gezegd heeft: “It is our job to interest them in everything. It requires the highest degree of skill and ingenuity.” Gooi alles wat achtergrond is, complex, abstract, twijfelachtig of te weinig sexy in de prullenmand. Surf mee op de emotionele golven of beter nog vindt ze zelf uit (“Oostenrijk is in shock”, opende Martine Tanghe enkele weken geleden het nieuws na het bericht dat een vader zijn dochters jarenlang had opgesloten, terwijl de VRT-correspondent zich wat later verwonderde dat de Oostenrijkse kranten relatief weinig over de zaak schreven). En als één zender of krant veel aandacht besteedt aan een nieuwsfeit, moeten alle andere volgen ook al weten ze dat het complete onzin is.

Is er dan geen enkele hoop meer voor de commerciële media? “In trying to expose the weakness of the media, I am taking a snapshot of a cancer. Maybe it helps a little to be able to see the illness. At least we know in theory what the cure might be. But I fear the illness is terminal.”

Hoop
Een alarmerend boek dus. Maar heeft Nick Davies ook een goed boek geschreven? Misschien had een strenge eindredacteur wat hoofdstukken bij elkaar kunnen voegen en enkele uitwijdingen kunnen schrappen. Veel van de analyses in Flat Earth news stonden ook al in Manufacturing Consent van de Amerikanen Edward S. Herman en Noam Chomsky uit 1988. Relatief nieuw is wel de kruideniersmentaliteit van de mediaconcerns met hun drang naar kostenbesparing en daarbij horende commercialisering (met zo weinig mogelijk middelen zoveel mogelijk lezers lokken) die eind jaren '80 nog niet zo uitgesproken was. Toen Chomsky en Herman hun boek schreven bestond VTM nog niet, was De Morgen nog niet in handen van Van Thillo en zou Het Volk nog een half decennium een ACW-krant blijven.

Dat Davies een gerespecteerd journalist is en geen linkse activist voor wie journalisten nooit goed kunnen doen, versterkt zijn boodschap. Wellicht is zijn besluit net daardoor zo pessimistisch. Voor een sprankeltje hoop zijn we op andere boeken aangewezen. De Amerikaanse mediaspecialist Robert McChesney beschrijft in zijn vorig jaar verschenen boek Communication Revolution dat de komende jaren cruciaal worden voor de toekomst van de media. Dankzij de crisis van de commerciële media en de digitale revolutie is er een once-in-a-lifetime kans op een meer egalitair mediasysteem. Boeken als dat van Davies kunnen helpen om te vermijden dat we die kans laten glippen.

Meer over het boek op http://www.flatearthnews.net