In naam van god en vaderland gebeuren de vreemdste dingen. De Jihad maakt de wereld bang in naam van Allah. Bush bombardeert naar lieve lust in the name of god. Cultuur en religie vormen de taaiste ingrediënten van een samenleving en spelen onafgebroken een belangrijke rol in de geschiedenis. In de vierde editie van De Les van de Eeuw namen Rik Coolsaet, Marc Reynebeau, Guido Fonteyn en Selahattin Kocak fenomenen als volk en natie, religie en fanatisme onder de loep.

Rik Coolsaet hoogleraar aan de faculteit politieke wetenschappen van de Universiteit Gent vergelijkt de geschiedenis met een rivier. “Normaal loopt die traag maar af en toe zijn er stroomversnellingen. Als dat gebeurt vallen sommigen uit de boot en zullen anderen zich er hardnekkig aan vastklampen.” Huizinga zei in de jaren 30 dat zijn tijd koorts had en Coolsaet trekt dat door naar vandaag. Ieder individu vormt zijn identiteit volgens hem op basis van vier bakens: wereld, samenleving, staat en levensparcours. “Die bakens geven zekerheid want je kan jezelf er mee affirmeren. Als je niet meer in staat bent die bakens te zien kom je in een stroomversnelling terecht.”

Sinds het einde van de koude oorlog is er geen ‘baas’ meer in de wereld en is de zekerheid van het wereldbaken weggevallen. “ De geopolitiek heeft geen leider meer. De grote mogendheden houden zich niet meer aan de spelregels en dat zorgt voor een heel onzekere situatie. Elke dag worden we op televisie geconfronteerd met gebeurtenissen uit de hele wereld, en ons verstand lijkt te klein om verklaringen te geven.”

Ook ons levensparcours is ingrijpend veranderd . “Het carrièrepad van de huidige generaties is bijzonder onzeker geworden in vergelijking met de jaren 50 en 60. De laatste decennia heeft zich een technologische revolutie voltrokken en zijn de werkdruk en de competitiviteit aanzienlijk toegenomen. Jongeren die vandaag op de arbeidsmarkt terechtkomen krijgen te maken met een veel complexere situatie. De zekerheid van vroeger is verdwenen.”

Op de koop toe is ook de beschermende mantel van de staat weggevallen. “In de jaren 90 herhaalde Jean-Luc Dehaene met de regelmaat van de klok dat de politiek niet alles kan oplossen. Daarin heeft hij natuurlijk gelijk maar op het ogenblik dat al die onzekerheden samen komen voelt het alsof je aan je lot wordt overgelaten.”

“In heel de wereld zijn er maar vijf landen, respectievelijk Canada, Oezbekistan, Vietnam en China, waarin de bevolking tevreden is over de toestand in hun land. Op wereldniveau geldt er zelfs een universeel gevoel van onbehagen. Die context zorgt ervoor dat de neiging zeer groot is om je vast te klampen aan datgene wat houvast kan bieden. Iedereen, bewust of onbewust, heeft nood aan een identiteit want dat stelt je in staat om met anderen samen te werken.

“Wanneer er zo koortsachtig gezocht wordt naar een houvast duiken fenomenen als godsdienst en natiegevoel weer op. Vanaf de jaren 70 zijn er zowel in het Westen als het Midden-Oosten parallelle processen aan de gang die de wereld opdelen in een wij- en zij-kamp. Terwijl in het Westen rechtse partijen uit de grond schieten komt in de moslimlanden het salafisme op. Of het nu godsdienst is of extreem-rechts, het zorgt voor een heel simpele opdeling, een identitaire houvast.”

“Iedereen heeft echter een unieke persoonlijkheid en is samengesteld uit verschillende ‘identiteitjes’. Twee daarvan, taal en religie, liggen heel gevoelig. Op basis daarvan worden groepen gevormd en oorlogen gevoerd. Onze omgeving zet ons aan de wereld rondom ons te ordenen, de andere is dan niet langer een individu maar een onderdeel van een vijandige groep. De zeitgeist die nu heerst, zorgt voor een gepolariseerde samenleving die niets meer te maken heeft met de realiteit maar louter met de perceptie ervan.”

Coolsaet loopt de muren op van het woord moslimterrorisme, hij heeft het liever over Jihadi-terrorisme. “ Tussen 1999 en 2005 vielen er veertig keer meer slachtoffers in het Midden-Oosten dan in het Westen. Voor 9/11 waren er al meer dan honderdduizend moslims het slachtoffer geworden van terrorisme.” Onrechtvaardigheid is volgens Coolsaet de drijvende kracht achter het terrorisme. “Het gevoel van vernedering en onrecht, de complexiteit van de wereld en het universeel onbehagen zijn een ideale voedingsbodem voor radicalisering. De Islam biedt enkel het sausje over de strijd tegen het onrecht.” Wat Professor Coolsaet betreft is dat de les van de eeuw.

“Ik geloof niet dat iedereen zo koortsachtig op zoek moet naar een absolute identiteit” reageert Guido Fonteyn, journalist en specialist inzake de communautaire kwestie op het betoog van Professor Coolsaet. “Ik ben een Brusselaar, een Vlaamse Brusselaar en heb soms een beter contact met Franstaligen.” Fonteyn vindt dat Vlaanderen moeten leren dat integratie een werk van lange adem is. “Vlaanderen heeft in tegenstelling tot Wallonië nog niet zo’n lange geschiedenis van immigranten. Maar integratie gebeurt niet in één, twéé, drie. Het is een proces van verschillende generaties. En ook het kapitalistische systeem is mee verantwoordelijk. Want waarom zijn er zoveel Turken in Limburg, zoveel Marokkanen in Brussel enzovoort? Omdat het kapitaal arbeidskrachten nodig had voor de zware industrie. Het is de markt die zorgt voor de verplaatsingen van groepen.”

Selahattin Kocak, schepen in Beringen en bekend van de Slimste Mens, is ervaringsdeskundige als het over identiteit gaat. “Op een bepaald moment heb ik mij de vraag gesteld wie ben ik? Dan wordt ik het hokje gestopt van Turk, dan weer van Limburger, van moslim of Vlaming. En eigenlijk ben ik ze allemaal. Identificatie is iets wat je opgelegd wordt, de maatschappij dwingt je om keuzes te maken. ”

Het beleid kijkt volgens Kocak ook te veel naar de verschillen. “Mijn lievelingsministers zijn die van Verkeer en Belastingen. Zij stigmatiseren me niet, voor hen ben ik een Belg als de anderen.” “Hokjesdenken is contraproductief,” reageert Guido Fonteyn. “Identiteitsverschillen zijn reëel maar daarom nog niet problematisch.”