Dirk Barrez, John Vandaele04 juni 2009 – 16:28

De geschiedenis waarschuwt nochtans hevig. De eerste globalisering van onze economie vanaf midden negentiende eeuw kreeg een zware schok met de Eerste Wereldoorlog begin vorige eeuw en ging ten onder in de financieel-economische crisis van de jaren dertig, gevolgd door het verdwijnen van bijna alle democratieën en het bloedbad van de Tweede Wereldoorlog.

Wie vandaag niet wil zien dat onze huishouding net als toen meer dan stevig uit de haak is en we in een diepe crisis van dat economische systeem zijn beland, negeert de feiten. Wereldwijd minstens vijftig miljoen werklozen erbij tegen eind dit jaar, op alle continenten een steeds kleiner deel van de welvaartstaart voor wie van zijn of haar werk moet leven, en de helft van alle werkende mensen die minder verdienen dan anderhalve euro per dag: dit is een gevaarlijke cocktail die samenlevingen en democratieën ernstig bedreigt en zelfs kan doen kapseizen. Politici die geen topprioriteit maken van een economie die welvaart creëert én verdeelt, zijn ziende blind en onverantwoordelijk.

Deze crisis is nog erger. Van klimaatverandering tot overbevissing doorboren we met onze huidige economie ditmaal ook de ecologische pijngrenzen van onze aarde. Ons ruimteschip aarde, ons huis, staat in brand. Of we het graag hebben of niet, het meest waarschijnlijke scenario voor onze wereld is dat van een sociaalecologische ineenstorting over minder dan vijftig jaar. Dan stuikt onze welvaartsproductie in elkaar en vallen onze samenlevingen uiteen.

Voor al wie dit ongeloofwaardig of onmogelijk acht, alle verdwenen beschavingen dachten wellicht ook dat hun beschaving niet ten onder kon gaan, bijna tot vlak voor hun ondergang. Zo verging het de bewoners van Paaseiland, zo verging het ook de Maya beschaving. Let wel, een scenario, hoe waarschijnlijk ook, is geen voorspelling. Niemand verplicht ons die koers te blijven aanhouden. We zijn volledig vrij om het stuur te keren, weg van de sociaalecologische catastrofe.

Voor wie het nog niet snapt, we beleven een unieke en ongelooflijk spannende periode waarin onze oude vertrouwde wereld aan scherven gaat. Daarover moet het debat gaan, en vooral over welke wegen we nu uit moeten om ook in 2050 goed te leven, in dit land, in Europa, in heel de wereld.

Het zal sommigen misschien verbazen, maar eigenlijk weten we in grote mate wat politici kunnen en moeten doen.

Allereerst, opnieuw greep krijgen op een losgeslagen geldwezen: geen vrijgeleide meer om met onze voeten te spelen en komaf maken met het taboe dat rust op overheidsbanken en coöperatieve banken. Alleen zo kan geld opnieuw een stevige hefboom zijn voor een bloeiende economie. En anders dan vandaag moet onze welvaartsmachine ecologisch duurzaam zijn. Kan dat wel, kunnen we én het milieu respecteren én welvaart scheppen voor iedereen, kunnen we m.a.w. tegelijk ecologisch en sociaal zijn?

Laten we de noodzaak van een ecologisch duurzame economie koppelen aan de roep naar werk en inkomen. Dan mag de wereld wel ingewikkeld zijn, soms is de oplossing van een dilemma niet eens zo moeilijk. Want die ombouw van onze huidige economie naar ecologische duurzaamheid is één grote schreeuw om werk. Er zijn vele handen nodig om de hele wereld rond ons al vernietigde natuurlijke kapitaal te herstellen, evenzo voor een milieuvriendelijke voedseleconomie die alle mensen voldoende en gezond eten verschaft.

Leefbare steden uitbouwen en renoveren, energiezuinige woningbouw, heel onze transporteconomie herdenken en hertimmeren, meer welvaart produceren met minder energie, de economie dematerialiseren, voor al die ambities moeten er dringend meer hersens en handen aan het werk.

En laten we werk opnieuw in eer herstellen, vooreerst dat wie werkt daarvan moet kunnen leven en dat werk geen koopwaar is. Laat het opnieuw en overal een vanzelfsprekendheid zijn dat werknemers zich verenigen om hun rechten af te dwingen en te verdedigen. Zorg dat er een mondialisering komt van het recht op sociale zekerheid.

In plaats van de rugzak van sociale zekerheid van Europese werknemers lichter te willen maken, moet die rugzak eindelijk meer gevuld geraken voor alle werknemers. En we moeten het belang herontdekken van volledige werkgelegenheid – zinvol en voldoende betaald werk voor al wie wil werken – en van economische democratie die werknemers meer zeggingschap garandeert.

Als we daarenboven weten dat het best om leven is in samenlevingen die voldoende middelen samenleggen om te investeren in goede gezondheidszorg, betaalbaar onderwijs, sociale zekerheid, energievoorziening, economische ontwikkeling, ecologische duurzaamheid, verdedig dan met hand en tand het principe van progressieve belastingen – omdat de sterkste schouders inderdaad de zwaarste inspanningen horen te leveren, zoveel te meer omdat net zij doorgaans nog de meeste vruchten plukken van onze collectieve inspanningen voor onder andere onderwijs, cultuur en tal van infrastructuur.

Het is hoog tijd om de neoliberale consensus van de voorbije decennia in de lappenmand van de geschiedenis te gooien en te vervangen door een nieuwe sociaalecologische consensus. Die nieuwe kijk moet uitdrukkelijk erkennen dat welvaart moet worden voortgebracht binnen de grenzen van wat de planeet toestaat, dat een eerlijke verdeling van die welvaart absolute voorrang vereist en dat overheden het recht hebben om het geldwezen en de economie te sturen in dienst van mens en samenleving.

(De auteurs publiceerden zopas het boek Het mondiale uitzendkantoor. Waardig werk in tijden van globalisering en crisis, EPO, 2009 – meer info en bestellen op www.pala.be)